Uslubiy majmua

Fridrix Nitsshe
(1844-1900 – nemis faylasufi, irratsionalizm vakili, hayot falsafasi 
asoschisi. Asosiy asarlari: «Musiqa ruhidan fojianing tug‗ilishi», «Insoniy, o‗ta insoniy», 
«Zardo‗sht tavallosi», «Quvnoq fan», «YAxshilik va yomonlikning narigi tomonida», «Hamma 
uchun va hech kim uchun», «Hokimiyatga intilish», «Antixrist» va b.) borliqning ikki asosi: 
dionisiycha (hayotiy) asos va apolloncha (bir yoqlama-intellektual) asosni ajratgan va haqiqiy 
madaniyat bu asoslarni muvozanatga solishga harakat qilishi lozim, deb hisoblagan. Evropa 
madaniyati mazkur idealni ro‗yobga chiqara olmadi va inson borliq deganda stixiyali 
shakllanishni emas, balki tartibga solinganlikni tushunib, o‗z mavjudligining asosiy negizlaridan 
uzoqlasha boshladi. Vaholanki, hayot abadiy harakat va shakllanishdan iboratdir.
Hayotning mazmun va mohiyati hokimiyatga intilishda namoyon bo‗ladi. Bunday intilish 
butun tiriklikka xosdir. Unga intellektning hukmronligi, o‗z yaqiniga muhabbatni targ‗ib 
qiluvchi axloq va tenglikni e‘lon qiluvchi sotsializm monelik qiladi. Bularning barchasi qullar 
axloqini tashkil etadi. To‗ralar axloqi esa hayotning qimmati, odamlar o‗rtasidagi tengsizlik 
hamda kuchning hukmronligiga asoslanishi lozim. Nitsshe «Xudo o‗ldi» degan tezisni ilgari 
suradi. Ushbu tezis yangicha axloqni shakllantirish zarurligini anglatadi.
To‗ralar axloqining sub‘ekti sifatida o‗ta qudratli inson amal qiladi. U oliy biologik tur 
hisoblanadi. Odam maymundan qanday tarqalgan bo‗lsa, o‗ta qudratli inson ham odamdan 
shunday tarqaladi. U tayyor tur sifatidagi inson tabiatiga xos bo‗lgan jihatlarni o‗zidan soqit 
etadi. O‗ta qudratli inson hayotni kurash sifatida idrok etishga va o‗zini tinimsiz o‗zgartirish 
yo‗lida harakat qilishga qodir.
O‗ta qudratli inson g‗oyasiga «abadiy qaytish» konsepsiyasi qarshi turadi. Nitsshe fikriga 
ko‗ra, voqealarning ehtimol tutilgan kombinatsiyalari soni cheklangan, vaqt esa cheksizdir, shu 
sababli barcha voqealar takrorlanishi lozim. Umuman olganda, Nitsshening falsafiy tizimi 
o‗zining ziddiyatlarga to‗laligi bilan ajralib turadi, shu tufayli ham u turlicha tushuniladi va 
talqin qilinadi.

---

31 
Nitsshe falsafasi XX asr falsafasining turli yo‗nalishlari: hayot falsafasi, pragmatizm va 
ekzistensializmga ulkan ta‘sir ko‗rsatdi.