Abuzalova M

Bo„g„iz 
qopqog„i 
ham ayrim tillarda tovush hosil qiluvchi a‟zo sanalib, arab 
tilida ﻉ (ayn) tovushini hosil qiladi. Nutq apparatining, ya‟ni nutq 
a‟zolarining harakati natijasida tovush hosil bo„lish jarayoni 
artikulyatsiya
deyiladi. Jahondagi barcha kishilarning nutq organlari 
bir xil tuzilgan bo„lsa ham, har bir tildagi tovushlarning talaffuzida 
ularning harakati turlicha bo„lishi mumkin. Ma‟lum bir tilga xos bo„lgan 
nutq tovushlarini hosil qilishga muvofiqlashgan nutq apparati 
artikulyatsiya bazasi 
deb ataladi. Bir tilning artikulyatsiya bazasi shu 
tilga xos nutq tovushlarini hosil qiladi. Shuning uchun ham har bir tilga 
moslashgan nutq artikulyatsiyasi bazasi ikkinchi bir tilning tovushlarini 
birdan to„g„ri talaffuz eta olmaydi. Buni ingliz tilini, koreys tilini 
o„rganish jarayonida kuzatish mumkin yoki, aksincha, ingliz xalqining 
rus, o„zbek tilida so„zlashish jarayoni ham fikrimizni tasdiqlaydi. 
Nutq artikulyatsiyasi 3 holatda bo„ladi: 
1)
tovush hosil qilishga o„tish; 
2)
tovush chiqarish uchun to„xtab olish; 
3)
asl holatga qaytish. 

---

65 
Masalan, [
b
] tovushini hosil qilish uchun shu tovushni hosil qilishda 
ishtirok etuvchi nutq a‟zolari uni talaffuz qilishga tayyorlanadi. Shu 
vaqtda ustki lab bilan pastki lab jipslashib, o„pkadan keladigan havoni 
to„sadi, bir zum to„xtamdan so„ng o„pkadan kelgan havo kuchining zarbi 
bilan lablar yana ochilib, [
b
] tovushi hosil bo„ladi. Shudan so„ng nutq 
a‟zolari yana o„z asliga qaytadi. Artikulyatsiyada ikki hodisa muhim rol 
o„ynaydi: birinchidan, artikulyatsiya o„rni, ikkinchidan, artikulyatsiya 
usuli. Tovush hosil qilishda nutq a‟zolarining harakat etgan qismi