Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус

Birinchi yo’nalishda
korxona personali tarkibiga kiruvchilar, ishchilar, 
rahbarlar va xizmatchilarga, mutaxassislarga bo’linishi bilan aniqlanadi. Buni 
xarakterli xususiyati shundaki, ishlab chiqarish personali tarkibida 
mutaxassislar ulushini yuqoriligi.
Ikkinchi yo’nalish
asosiy va yordamchi ishlovchilarga bo’linadi. Asosiy 
ishchilar mahsulot ishlab chiqarishda texnologik operasiyalarni bajarish bilan 
shug’ullanadilar. Yordamchi ishchilar esa ish jarayonini uzluksizligini 
ta’minlashda ishtirok etadilar.
Yordamchi ishlar asosiy ishlarga ajratilishidan maqsad – ish vaqtidan 
foydalanishni yaxshilash, uskunadan foydalanishni samaradorligini oshirish, 
shuningdek ish uzluksizligini ta’minlash.
Кorxonalarda yordamchi ishlarni turlari mavjud bo’lib, ularga uskunani 
ta’mirlash, tayyor mahsulotni zavod ichida transportlash, mahsulot sifatini 
texnik nazoratlash va h.k. kiradi. Har bir yordamchi ishni tashkil etishda uni 
bajaruvchilarga o’zini talabini qo’yadi. Texnika taraqqiyoti yordamchi ishchilarni 
soni va ishlovchilar personaliga ta’sir ko’rsatadi. Shu bilan bir qatorda tashkil 

---

etish o’zgarishi bilan mehnat sarfi tuzilishi, ishlovchilarni yanada 
takomillashgan tasnifini ishlab chiqish ko’zda tutiladi.
Mehnatni malakaviy taqsimlashda ishlab chiqarish jarayonida 
foydalaniladigan mehnat qurollari, mehnat buyumlari va ishlab chiqarish 
texnologiyasiga bog’liq holatda mahsulot taqsimlanadi. Buning asosiy 
xususiyati shuki, mexanizasiyalashgan mehnat bo’yicha kasbning solishtirma 
og’irligi oshib, uzviy mutaxassis soni kamayib, keng tarmoqli kasblar soni 
oshadi.
Zamonaviy sanoatda avtomatlashtirish ishchini yuqori malakali va keng 
tarmoqli kasbiy tayyorgarligini oshiradi.
Mehnatni malakaviy taqsimlashda ish murakkabligi hisobga olinadi. 
Ishlovchini moddiy-texnik darajasini oshishi xalq xo’jaligida kam malakali 
mehnat ulushini kamayishiga olib keladi.
Bir xil kasbdagi yoki mutaxassislikdagi ishchilarda bilim, ishlay olish 
qobiliyati va tajribasi turlicha bo’lishi mumkin. Bularni hammasi ishchilarga 
berilgan razryad va kategoriyalarda aks etadi.
Mehnatni taqsimlashda nafaqat ishchilar mehnatni, balki injener-texnik 
xodimlar mehnati ham xisobga olinadi. 
Mehnatni taqsimlashda uni samaradorligini xisobga olish ahamiyatli 
bo’lib, bunda ish vaqtidan to’liq foydalanish ishga foydali xolat keltirib 
chiqaradi. 
Mehnat taqsimotining rivojlanish darajasi va uni unumlashtirish 
jamiyatning ishlab chiqarish kuchlarini hamda munosabatlarining 
takomillashishida ifodalanadi. 
Fan va texnika rivojlanish ishlab chiqarish jarayonini mexanizasiyalash 
va avtomatlashtirishga olib keladi. Buning natijasida texnologik mehnat 
taqsimoti tufayli korxonada yangi kasblar paydo bo’lishi mumkin.