Т ш ш n a V mama w j ш ш a f t

Yo'ldoshev
AS. O'zbekistonda nodavlat notijorat tashkilotlari rivoji va ulaming 
huquqiy asosi / XXI asr.—2007 yanvar.
115

---

lam ing kayfiyatini, m am lakatda kechayotgan o ‘zgarishlarga muno- 
sabatini aniqlashning muhim vositalaridan biriga aylanm oqda1.
N odavlat notijorat tashkiloti deganda, jism oniy va (yoki) yuridik 
shaxslar tom onidan ixtiyoriy ravishda tuzilgan, o ‘z faoliyati davo- 
m ida faqat foyda olishni o ‘z oldiga asosiy m aqsad qilib q o ‘ymagan 
va olingan foydani uning ishtirokchilari (a’zolari) o ‘rtasida taqsim- 
lamaydigan o ‘z-o ‘zini boshqara oladigan tashkilot tushuniladi.
N N Tlarining 4 ta asosiy belgilari bor:
1) o ‘zini-o‘zi boshqarishi;
2) jism oniy yoki yuridik shaxslar tom onidan ixtiyoriy ravishda 
tashkil etilishi;
3) o ‘z faoliyatidan foyda olishni k o ‘zlamaslik;
4) N N T lar foyda olishi mumkin, am m o foyda a ’zolar tomo­
nidan boMib olinmaydi, balki N izom da ko‘rsatilgan vazifalam i hal 
etishga sarflanadi.
N N T lar qanday vazifalam i am alga oshiradi?
— davlat xarajatlarini (byudjetini) iqtisod qilish uchun. Chunki, 
N N Tlar davlat byudjetidan mablag* olmaydi, agar olsa (grant orqa­
li) ijtim oiy muammolami ancha arzon hal etishadi;
— xabardor bo‘lish uchun, y a ’ni jam iyatda m avjud ichki (ijti­
moiy, iqtisodiy va siyosiy) m uammolardan o ‘z vaqtida xabardor 
boMadi;
— ijtim oiy muammolami hal etish borasida yangi tajribalarga 
ega boMadi, tadbiq etadi;
-ja m iy a td a yuzaga keladigan “bosh o g ‘rigMdan” xolos boMadi, 
ulam ing kam ayishiga erishadi va h.k.
N odavlat notijorat tashkilotlari fuqarolarning qonuniy man­
faatlarini ifoda etadi, ulam ing muammolarini hal qilishda yordam 
beradi. N odavlat (notijorat) tashkilotlarining ijtim oiy funksiya­
lari rang-barang. U lar fuqarolarning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy 
va madaniy huquqlari ham da erkinliklarini ro‘yobga chiqarishga, 
ularning davlat v a jam iyat ishlarini boshqarishdagi tashabbuslarini
1 
Karim ov l.A .
Mamlakatimizda demokratik isiohotlami yanada chuqur- 
lashtirish v a fuqarolik jamiyatini rivojiantirish konsepsiyasi. - Т., 2010. - B .2 1 .
116

---

q o ‘Ilab-quw atlashga xizm at qiladi. N odavlat notijorat tashkilotla- 
rining jam iyatdagi o ‘m i v a ahamiyati quyidagilardan iborat: aholi 
turli ijtim oiy guruhlarining m anfaatini ifoda etadi, fuqarolar ongi- 
da dem okratik qadriyatlam i mustahkamlashda, siyosiy faolligini 
oshirishda ishtirok etadi, m iiliy o ‘ziikni anglashda, huquqiy ong 
va madaniyatni yuksaltirishda, miiliy g'oyani xalqim iz tafakkuri- 
ga yetkazishda davlat organlari bilan ham korlik qiladi. N odavlat 
notijorat tashkilotlari faoliyati rivojlangan jam iyatda m anfaatlar 
uyg‘unligi qaror topadi1.
Rivojlangan m am lakatlarda N N T rahbarlari va xodim larini 
davlat tuzilm alariga ishga qabul qilish am aliyoti keng tarqalgan. 
N otijorat tashkilotlari ish jarayonida ular tom onidan egallangan 
amaliy tajriba aholi va hudud muammolarini chuqurroq anglashga, 
ulam ing yechim ini topishda yanada kengroq dunyoqarashga ega 
bo'lishga, yangi nostandart m exanizm larni qoMlashga im kon yara- 
tadi. Dem ak, N N T nafaqat jam iyatning kadrlar resursiga aylanib 
bormoqda, balki u davlatning kadrlar rezervi (zahirasi) hamdir.
Shunday qilib, jahon tajribasi shuni ko‘rsatm oqdaki, 
birinchi-
dan,
davlat funksiyalarini asta-sekin jam oatchilik tashkilotlariga 
topshirish jarayoni yuz berayapti; 
ikkinchidan,
ijtimoiy, iqtisodiy, 
siyosiy va m adaniy sohalardagi vazifalarni hal qilishda nodavlat 
fuqarolik institutlari rolining yuksalish tendensiyasi ortib bormoq­
da;