Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B. Marketing kommunikatsiyasi

10-BOB. BYUDJET VA MARKETING KOMMUNIKATSIYASINING 
SAMARADORLIGI 
 
10.1. Marketing kommunikatsiyalari byudjetiga ta’sir etuvchi omillar 
 
Marketing kommunikatsiyalari tizimi kampaniyasining iste’molchiga ta’sir etish 
maqsadi tadbirkorlik oldida turgan umumiy vazifalar bilan belgilanadi. Ular joriy va 
istiqboldagi, tovarni va yangi bozorni o’zlashtirish bo’yicha, bozor ulushini egallash 
va mustahkamlash bo’yicha, barkaror yoki o’suvchan sotuv hajmida bo’lishi mumkin. 
Bu xarajatlar hajmida o’z aksini topadi. Strategik yondashuvda byudjetni 
rejalashtirishda uni asosiy fondlar yoki qimmatli qog’ozlarga ajratmalar bilan bir 
qatorda korxona loyihalariga istiqbolli investisiyalash sifatida ko’rib chiqib, o’ziga xos 
paradigma ko’zda tutiladi. 
Byudjet marketing kommunikatsiyalari vositalari to’plami, iste’molchiga ta’sir 
etish muddati va reklama tayyorlovchilar tarkibiga bog’liq bo’ladi. U bozor holati, 
tovar xususiyatlari va hayotiylik davri bosqichlari, raqobat darajasi, korxonaning 
moliyaviy imkoniyatlari bilan belgilanadi. 
Marketing kommunikatsiyalari tadbirlariga ajratmalar hajmi qamrab olish 
ko’zda tutilgan odamlar soni bilan izohlanadi. Tovar iste’molchilarining joylashuv 
zichligi qanchalik past bo’lsa, kommunikasion ta’sir shunchalik qimmatga tushadi. 
Kommunikatsiya xarajatlari ulushi korxona yuklanshii va raqobatchilar soniga 
proporsional, lekin xaridlar tez-tezligiga teskari proporsional. Har bir yangi raqobatchi 
bilan bozor faollashadi va tovarni ilgari surish xarajatlari ortadi. 
Shu sababli tadbirkorlar resurslarni tejamkorlik bilan sarflash maqsadida 
mablag’larning tarqalib ketishi oldini olish uchun ta’sir geografiyasini asta-sekinlik 
bilan kengaytirib, alohida bozorlarni ketma-ketlikda o’zlashtirish haqida qaror qabul 
qiladi. Muayyan segmentlardagi iste’molchilar kichik guruhlariga tanlab qilinadigan 
aniq «zarba»lar segmentlarni eng kichik xarajatlar bilan egallashga imkon beradi. 
Marketing kommunikatsiyalari tadbirlari kompleksida reklamaning roli 
qanchalik katta bo’lsa, byudjet ham shunchalik katta bo’ladi. Ommaviy tovarlar 
chakana savdosida reklama eng qimmat. Xabardorlik korxonaga eslashdan qimmatga 
tushadi. Tovarga talab xaridor magazinga kelishidan avval shakllantirilgan bo’lishi 

---

183 
lozim. Tovarni eslash va taniqlilikni oldindan mustahkamlashni ta’minlash bo’yicha 
kampaniya to’g’ridan-to’g’ri marketing usullari bilan taqqoslaganda qimmatbaho 
reklama vositalarini qo’llash va iste’molchi bilan qo’shimcha muloqotlar tufayli 
byudjetda kuchliroq aks etadi. Ulgurji savdoda va ishlab chiqarish vositalarini sotishda 
asosiy xarajatlar shaxsiy sotuvlarga to’g’ri keladi. 
Tovar markasi va korxona imidjini qo’llab-quvvatlash xarajatlari ancha katta, 
lekin ular qo’shimcha sotuvga olib keladi. Sifatni targ’ib etishga ancha mablag’ 
sarflanadi. Agar sifatni idrok qilishni saqlash yoki yangi tovar raqobatbardoshligini 
ta’minlash istagida bo’lsak, marketing kommunikatsiyalari tadbirlarini amalga oshirish 
uchun qo’shimcha xarajatlarga tayyor bo’lish kerak. 
Xarajatlar tovarning hayotiylik davri bosqichlariga bog’liq. Iste’molchi hali 
tovar bilan tanish bo’lmagan tovarni kiritish davri hayotiylik davrida ta’sir ko’rsatish 
uchun eng qimmat hisoblanadi. Yangi tovarda xarajatlar umumiy miqdorida 
kommunikatsiya xarajatlari yetuk tovarga nisbatan ko’proq. 
Tovarning afzalliklarini batafsil tushuntirish, imkon qadar ko’p sonli marketing 
kommunikatsiyalari vositalaridan foydalanib, e’tibor jalb qilish kerak. Kiritish davrida 
marketing kommunikatsiyalari umumiy xarajatlarning 15-20%ini tashkil qilishi 
mumkin. Kiritish bosqichida tovar toifasining umumiy jihatlaridan foydalanish 
mumkin emas va eski g’oyalar eskirganligini tushuntirish lozim. Uyali aloqa telefonlari 
paydo bo’lganda ular hamkorlar bilan doimiy aloqani, jumladan, keskin vaziyatlarda 
ham kafolatlash sifatida ilgari surilgan. Hozirda esa tovarning qo’shimcha funksiyalari 
va dizaynni tushuntirish muhimroq hisoblanadi. 
Joriy qilish bosqichida boshlang’ich nazorat hajmiga erishilgach, agar 
tadbirkorlar o’sish bosqichiga kirish istagida bo’lsa kommunikasion ta’sirni 
kengaytirish, demak – marketing kommunikatsiyalari xarajatlarini oshirish zarur. 
So’ngra, tovar taniqli bo’lgach, faqat u haqida eslatib turish yetarli bo’ladi. 
Ushbu bosqichda oldingi tayyorgarlik juda yaxshi bo’lganda S-samara vujudga kelishi 
mumkin bo’lib, bunda reklama ta’siri pasayadi, sotuv hajmi esa o’sadi, chunki yoqib 
qolgan tovarning afzalliklari haqida boshqalarga gapirib berar ekan, reklama 
agentining rolini beixtiyor ravishda iste’molchilar o’ziga oladi. 
Noyob tovarlar qimmat bo’lib, o’z xaridorini ancha uzoq kutishi mumkin, lekin 
shu bilan bir paytda ular haqida xabardlorlikni qo’llab-quvvatlash zarur. Biroq boshqa 

---

184 
tomondan agar tovar iste’molchi uchun zarur bo’lgan noyob, o’ziga xos xususiyatlarga 
ega bo’lsa, marketing kommunikatsiyalari xarajatlari nisbatan pasayishi mumkin. Bu 
xususiyatlarni namoyish etish, qoidaga ko’ra, tez-tez takrorlashni talab etmaydi va 
nisbatan qisqa reklama xabarlari bilan ta’minlanishi mumkin. 
Korxonaning potensial moliyaviy imkoniyatlari eng muhim omil hisoblanadi. 
Sotuv hajmi va ayniqsa, foyda yetali bo’lganda tadbirkorlar iste’molchiga ta’sir etish 
uchun ko’proq imkoniyatga ega bo’ladi va bu kommunikasion byudjetda o’z aksini 
topadi. 
Milily bozorga kirishga faqat yetarlicha moliyaviy rsurslarga ega bo’lgan juda 
yirik tadbirkorlik strukturalari erisha oladi. Yirik korxonalar ba’zida kafolatlangan 
ijobiy natijani rejalashtirmasdan riskka borishi ham mumkin. Resurslari cheklangan 
bo’lgan kichik va o’rta korxonalar bunday eksperiment o’tkazishga mablag’larni 
tejashga majbur. 
Shu sababli xarajatlarni rejalashtirishda ularni bozor ulushi bilan taqqoslab, 
raqobatchilarning kommunikatsiya harakatlarini hisobga olish zarur. marketing 
Kommunikatsiyalariga ancha kamroq mablag’ sarflagan holda bozorda sotish ulushi 
bo’yicha raqobatchilardan o’zib ketish yoki ularga yaqinlashish qiyin. 
Marketing kommunikatsiyalari qiymati tovarni boshqalardan ajratib turadigan 
tavsifnomalarga bog’liq. U qanchalik oddiy va iste’molchi tushunishi uchun ochiqroq 
bo’lsa, ilgari surish shunchalik arzonga tushadi va iste’molchini jalb qilish bo’yicha 
kamroq harakat qilishga to’g’ri keladi. Raskruchennoy??? tovar markasi mavjudligida 
butun assortimentni bitta marka ostida «soyabonsimon» ilgari surish har bir tovarni 
alohida ilgari surishdan ko’ra korxonaga arzon tushadi. Agar bozor yaxshi 
segmentlangan, qismlarga ajratilgan, iste’molchi so’rovlarini ta’minlash nuqtai 
nazaridan korxona uchun eng qulay bo’lsa, marketing kommunikatsiyalari xarajatlari 
ham kamroq talab etiladi. Iste’molchini bilgan holda unga maqsadli yo’naltirilgan 
tarzda murojaat qilish mumkin va shunday ekan, tasodifiy muloqot doirasi yo’qligi 
tufayli yo’qotishlar ehtimoli pasayadi. 
Shu sababdan alohida tarmoqlar korxonalarida foyda miqdori va sotuv umumiy 
hajmida reklama xarajatlari ulushi turlicha bo’ladi. 

---

185 
Bo’sh moliyaviy resurslar mavjudligiga qarab byudjetni rejalashtirish eng oddiy, 
samaradorligi past usul hisoblanadi. Marketing amaliyotida bunday yondashuvdan 
qochish kerak. 
Byudjetni rejalashtirishning eng tarqalgan usullariga quyidagilar kiradi: 
-
bozor ulushi, foyda miqdori yoki sotuv hajmidan foizlarda rejalashtirish; 
-
qo’yilgan maqsadlarni hisobga olgan holda rejalashtirish; 
-
kommunikasion ta’sirni modellashtirish; 
-
xarajatlar smetasi asosida rejalashtirish.