Mehnat muhofazasi

6.7. Ultra va infratovushlardan himoyalanish
Inson qulog‘i 16 
Gs
dan 20000 
Gs
gacha bo‘lgan chastotali tovushlarni
eshita oladi. 16 
Gs
dan kichik chastotali tovushlar – infratovushlar, 20000
Gs
dan katta chastotadagi tovushlar – ultratovushlar dåb ataladi.
Infra va ultratovushlar tabiiy manbalardan tashqari, sun’iy manbalar
orqali ham yuzaga kåladi. Ayrim hollarda, ulardan turli xil maqsadlarda
foydalaniladi. Masalan, ultratovushlardan tibbiyotda turli xil kasallarni
davolash, sanoatda–dåtallarni tozalash, kimyoviy råaksiyalarni va elåktrolit
jarayonlarni tåzlatishda, qishloq xo‘jaligida – urug‘larga ekishdan oldin
ishlov bårishda foydalaniladi.
Ultratovushlarni tizimli ravishda insonga ta’sir etishi tåz charchash,
quloqlarda og‘riq paydo bo‘lishi, bosh og‘rig‘i, asab va yurak-tomir tizimi
ish faoliyati buzilishiga olib kåladi. Shu sababli, ultratovushli qurilmalar
bilan båvosita kontaktda bo‘lish taqiqlnadi.

---

71
Ultratovushlarning inson organizmiga zararli ta’siri tovushni izolyat-
siyalovchi kojux va ekranlardan hamda masofadan boshqarish mosla-
malaridan foydalanish orqali bartaraf etiladi. Bundan tashqari, bu o‘rinda
ishchilarga yo‘riqnomalar o‘tish, ish va dam olish råjimini to‘g‘ri tashkil
etish, majburiy tibbiy ko‘riklarni tashkillashtirish kabi tadbirlar ham muhim
rol o‘ynaydi.
Infratovushlar tabiatda yår qimirlash, vulqon, dångiz to‘lqinlari vaqtida
yuzaga kåladi. Infratovushlarning sun’iy manbai–dizålgånårator,
kompråssor, turbin dvigatål, elåktrovoz, tåplovoz, sanoat våntilyatorlari
va boshqa katta o‘lchamli mashina-måxanizmlar hisoblanadi. Infratovush
tåbranishlar ishchining ish qobiliyatini susaytiradi va inson organizmiga
zararli ta’sir ko‘rsatadi. Quyi chastotali tåbranishlarning uzoq vaqtli ta’siri
toliqish, bosh aylanishi, uyquning buzilishi, asabiy zo‘riqishga, markaziy
asab tizimining ish faoliyati, qon aylanish jarayoni, yurak-tomir tizimi va
oshqozon-ichak faoliyatini buzilishiga olib kåladi. Inson qisqa vaqtda
tovush bosimi darajasi 150 
dB
gacha bo‘lgan infratovushlarga bardosh
båra oladi. Tovush bosimi 150 
dB
dan yuqori infratovushlar o‘limga olib
kålishi mumkin. Ayniqsa, infratovushlar chastotasi inson ichki a’zolarining
chastotasiga (3-9 
Gs
) tång bo‘lganda o‘ta xavfli hisoblanadi. Bunday vaqtda
råzonansli tåbranish hosil bo‘lib, ichki a’zolarga katta bosim ta’sir etadi.
Shunga mos holda nafas olish a’zolari uchun 1...3 
Gs
, yurak uchun 3...5
Gs
, miya biotoki uchun –8 
Gs
, oshqozon uchun –5...9 
Gs
chastotali
infratovushlar xavfli hisoblanadi. Infratovushlarni o‘lchash uchun maxsus
infratovushli mikrofon va asboblar ishlatiladi.