Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

 
3.O„zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish yo„lida erishilayotgan 
yutuqlar va loyihalar. 
O‗zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish tarixi XX asrning 70 – 
yillaridan boshlandi. O‗sha paytda ―Geliotexnika‖ jurnali chiqa boshlagan va 2000 
darajadan ortiq xaroratga bardosh beruvchi materiallarni sinash uchun zarur quyosh 
pechini qurish to‗g‗risida qaror qabul qilingan edi. 1929 – yilda tamaki ekstraktini 
Quyosh nuri yordamida bug‗lantirish amalga oshirilgan (A. I. Lastak), 1930 – yil 
Quyosh nurida isitiladigan tajribaviy issiqxonalar qurildi (L. N. Satikov), 1934 – yil 
Toshkentda geliotexnika laboratoriyasi, 1943 – yilda esa O‗zbekiston FA Fizika – 
texnika instituti tarkibida geliotexnika laboratoriyasi tashkil etildi. Unda Quyosh suv 
qurilmalari, meva quritkichlar, Quyosh pilla ivitgichlari va quritgichlari, 
oltingugurtning Quyosh suyultirish qurilmasi ishlab 20 chiqildi va amaliyotga tatbiq 
qilindi. Toshkentda 1946 – yilda ko‗zgusining diametri 10 metrli paraboloid qurilma 
qurildi. Bu qurilma xonalarni isitish va havosini mo‗tadillashtirish, bug‗ hamda muz 
olish bilan bog‗liq tadqiqotlar o‗tkazishga imkon berdi (G‗. Y. Umarov). Buxoro 
shahrida gelio suv isitkichlar va gelio – oshxonalarni ko‗plab ishlab chiqaradigan 
birinchi gelioapparatlar zavodi qurildi (1978). 1963 – yilda Geofizika bo‗limi tashkil 
etilib, unda Quyosh nuri energiyasini xo‗jalik ekinlari urug‗lariga ekishdan oldin 
zaharli kimyoviy moddalarni qo‗llamagan holda impulsli nur bilan ishlov beruvchi 
qurilmalar yaratildi. Katta Quyosh konsentratorlarining amaliy ahamiyatini 
e‘tiborga olib akademik Azimov S.A. rahbarligida issiqlik quvvati 1000 kVt bo‗lgan 
―Katta Quyosh sandonini‖ (KQS) o‗z ichiga olgan ilmiy ishlab chiqarish majmuasi 
yaratildi. Majmuaning katta Quyosh sandoni Toshkent shahridan 45 km uzoqlikda, 
Parkent tumanida 1987 – yilda ishga tushirildi. Shunday qurilma shu vaqtga qadar 
faqat Odeyo (Fransiya) shahrida bor edi. Qurilmaning konsentratori yuqori va 
pastdan kesilgan hamda fokus masofasi 18 m bo‗lgan paraboloid bo‗lib, 54x42 m 
o‗lchamga ega. Geliostat maydoni (ko‗zgular joylashgan maydon) 62 ta bir xil 
o‗lchamdagi, qiya tekislikda ma‘lum tartibda joylashgan geliostatlardan tashkil 
topgan. Maydonning vazifasi kun bo‗yi konsentratorni uning optik o‗qi 
yo‗nalishidagi quyosh nurlari bilan ta‘minlab turishdan iborat. 1993 – yilda ―Fizika 
– Quyosh‖ ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi tarkibida materialshunoslik instituti 
tashkil etilgan. Hozirgi kunda institutda yirik olimlar Risqiyev T.T., Odilov G‗.T. va 
boshqalar boshchiligida qiyin eruvchi materiallar fizikasi sohasida keng ko‗lamda 
ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. O‗zbekistonda yiliga 320 kun quyosh charaqlab 
turadi. Davlatimizning 1 – prezidentining 2013 yil 1 martdagi ―Muqobil energiya 
manbalarini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to‗g‗risida‖gi farmonida 
mamlakatimizda qayta tiklanadigan energetikani rivojlantirish strategiyasi belgilab 
berilgan. [1] Xalqaro energetika amaliyotida muqobil manbalar sifatida gidro, 
quyosh, shamol, geotermal, yer issiqligi, biomassa energiyalari alohida e‘tirof 

---

etiladi. Ular 21 orasida eng istiqbolli yo‗nalishlardan biri, shubhasiz, quyosh 
energiyasidan foydalanishdir. 2013 – yil 1 – martdagi qaroriga muvofiq O‗zbekiston 
Respublikasi Fanlar akademiyasining qator ilmiy muassasalari bazasida Xalqaro 
quyosh energiyasi instituti tashkil etildi. Xalqaro hamkorlikni kengaytirish asosida 
quyosh energiyasidan foydalanish sohasida ilmiy va eksperimental tadqiqotlar 
hamda innovatsion ishlanmalarni amalga oshirish, ilg‗or va iqtisodiy jihatdan 
samarali quyosh texnologiyalari va geliouskunalar asosida iqtisodiyotning turli 
tarmoqlari va ijtimoiy sohada quyosh energetikasi salohiyatini amaliy qo‗llashga 
doir takliflar ishlab chiqish ushbu institutning asosiy vazifalaridir.