Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

7.4. Rasm. Quyosh batareyalarining uy tomiga joylashtirilishi. 
 
7.5. Rasm. O„zbekiston respublikasi xududida quyosh nuri intensivligi 
kartasi. 
Tahlillarning ko‗rsatishicha, hozir noan‘anaviy energiya manbalaridan 
foydalanishda AQSH, Germaniya, Italiya, Ispaniya, YAponiya, Xitoy, Janubiy 
Koreya, Hindiston, Braziliya kabi davlatlar etakchilik qilmoqda. Keyingi yillarda esa 
mazkur jabha Osiyo mintaqasida ham jadal taraqqiy etib, undan ijtimoiy-iqtisodiy 
sohalarda foydalanish ko‗lami tobora kengayib borayotgani e‘tiborga loyiqdir. Bu 
borada, xususan, O‗zbekistonda salmoqli tajriba to‗plangan bo‗lib, ilmiy va 
eksperimental tadqiqotlar olib borilayotgani holda, shu asosda tayyorlangan 
ishlanmalar hayotga izchil tatbiq etilmoqda. 
Qaytalanuvchan energiya manbalarining asosiy afzalligi tugallanmasligi va 
ekologik tozaligi. Ulardan foydalanish planetaning energetik muvozanatini 

---

o‗zgartirmaydi. Bu sifatlari tiklanuvchan energetikaning chet ellarda ham va ularning 
yaqin o‗n yillik ichida rivojlanishining optimistik prognozlarining keng rivojlanishiga 
hizmat qiladi. Tiklanuvchan energiya manbalri insoniyat oldida turgan uchta global 
muammolarni echishda sezilarli rol o‗ynaydi: energetikada, ekologiyada, savdo-
sotiqda. 
Toshkent viloyatining Parkent tumanida joylashgan, Markaziy Osiyoda 
o‗xshashi yo‗q ilmiy-eksperimental markaz — Fanlar akademiyasi ―Fizika-Quyosh‖ 
ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasining faoliyati buning yaqqol tasdig‗idir. Negaki, 
ushbu jamoa tadqiqotlarining samaralari jahon miqyosida allaqachon e‘tirof etilgan. 
Bu erda issiq suv va issiqlik ta‘minoti uchun past quvvatli qurilmalarni yaratish, 
elektr energiyasi olish uchun fotoelektrik va termodinamik o‗zgartkichlar, maxsus 
materiallar sintezi texnologiyalari, materiallar va konstruksiyalarga termik ishlov 
berishda quyosh energiyasidan foydalanish bo‗yicha ilmiy tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlari amalga oshirilmoqda. Uning natijalari esa mamlakat 
iqtisodiyotining turli tarmoqlarida qo‗llanilmoqda. SHundan kelib chiqib, 
O‗zbekiston quyosh energiyasi sohasidagi ilg‗or texnologiyalarni Markaziy Osiyoda 
tajriba tariqasida joriy etishda amaliy makon sifatida xizmat qiladi, desak, mubolag‗a 
bo‗lmaydi.
Evropa fotoelektrik sanoati assotsiatsiyasi (EPIA) ma‘lumotiga qaraganda, butun 
dunyoda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish sur‘ati muttasil o‗sib bormoqda. 
Aytaylik, 2012 yilda jahon bo‗yicha umumiy quvvati 100 GVtga teng bo‗lgan 
fotoelektrik panellar o‗rnatilgan bo‗lsa, joriy yilning o‗tgan o‗n oyi ichida 30 GVtli 
shunday qurilmalardan ham foydalanish yo‗lga qo‗yildi. Pirovardida birgina 
Germaniyada fotoelektrik stansiyadan olingan elektr energiyasining narxini 0.07 
AQSH dollarigacha kamaytirishga erishildi. 
Mamlakatimizda esa, ta‘bir joiz bo‗lsa, Prezidentimizning 2013 yil 1 martdagi 
―Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 
Farmoni noan‘anaviy energiya resurslari, jumladan, quyosh energiyasidan 
foydalanish uchun keng imkoniyatlar eshigini ochib berdi. CHunki ushbu hujjatga 
ko‗ra, to‗plangan tajribani hisobga olgan holda, quyosh va biogaz energiyasidan 
foydalanish 
sohasidagi 
eksperimental 
va 
amaliy 
tadqiqotlarni 
yanada 
chuqurlashtirish, bunda muqobil manbalardan energiya hosil qilish bo‗yicha tajriba 
loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish, o‗zimizda tegishli uskunalarni, 
butlovchi buyumlar va materiallarni ishlab chiqarish, ularga servis xizmati 
ko‗rsatishni tashkil qilishga alohida e‘tibor qaratilgan. SHuningdek, fotoelektrik 
panellar tayyorlash bo‗yicha loyihalar imtiyozli kreditlar bilan moliyalashtirilishi, 
quyosh hamda biogaz energiyasini ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarga soliq 
va bojxona imtiyozlari berilishi belgilab qo‗yilgan. 
Toshkent shahrida Xalqaro quyosh energiyasi institutining tashkil qilingani esa 
sohada olib borilayotgan islohotlarning mantiqiy davomi bo‗ldi. Nega deganda, 
quyosh energiyasidan sanoat ko‗lamida foydalanish uchun yuqori texnologik 
ishlanmalarni amalga oshirish, quyosh energiyasi potensialini ilg‗or va samarali 
texnologiyalar asosida iqtisodiyotning turli tarmoqlari va ijtimoiy sohada qo‗llash 
bo‗yicha takliflar tayyorlash, shu jumladan, maxsus materiallarni sintez qilish va 
ularga termik ishlov berish texnologiyalarini amaliyotga tatbiq etish bilan bog‗liq 

---

amaliy tadqiqotlarni o‗tkazish, quyosh energetikasi sohasidagi yirik loyihalar 
bo‗yicha hujjatlarni ishlab chiqish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish ushbu ilmiy 
dargohning asosiy vazifasi hisoblanadi. 
Bundan tashqari, mazkur institut fan va sanoat tarmoqlari o‗rtasida ko‗prik 
vazifasini ham o‗taydi. Boshqacha aytganda, Xalqaro quyosh energiyasi instituti 
olimlarimiz tomonidan yaratilgan innovatsion ishlanmalarni, shuningdek, chet elning 
ilg‗or ishlanmalarini texnologiyalar transferi orqali arzonlashtirgan holda bozorbop 
sanoat namunasi darajasiga olib chiqib, uning to‗liq konstruksiyaviy texnologik 
hujjatlarini tayyorlashda faollik ko‗rsatadi. SHu ma‘noda, u ―O‗zbekenergo‖ davlat-
aksiyadorlik kompaniyasi, ―O‗zkommunxizmat‖ agentligi, ―O‗zeltexsanoat‖ 
uyushmasi, ―O‗zbekneftgaz‖ milliy xolding kompaniyasi, O‗zbekiston Fanlar 
akademiyasi, ―Davarxitektqurilish‖ qo‗mitasi va iqtisodiyotimizning boshqa sohalari 
uchun texnologik maydon bo‗lib xizmat qiladiki, bu nafaqat O‗zbekiston, balki butun 
Osiyo qit‘asining boshqa mamlakatlarida qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan 
foydalanishni kengaytirishga qaratilgan yangi qo‗shma loyihalarni amalga oshirishda 
muhim omil bo‗lishi, shubhasiz. 
Mutaxassislarga 
ayonki, 
quyosh 
elektr 
stansiyalari 
va 
suv 
isitish 
geliokollektorlarini barpo etishda kremniy, germaniy, galliy arsenidi, kadmiy-tellur, 
galliy fosfidi kabi yarimo‗tkazgich materiallaridan foydalaniladi. Bugungi kunda esa 
kremniy asosida yaratilgan qurilmalar keng qo‗llanilayotgan bo‗lib, ulardan 25-30 
yil, hatto 35-40 yil davomida foydalanish mumkin.