Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Oraliq sivilizatsiya
yoki o‗tish davri sivilizatsiyasi ulkan inshootlar (to‗g‗onlar, kanallar va 
sh.k.) barpo etish, Yangi hududlarni bosib olish yoki o‗z hududini tashqi dushmandan himoya qilish 

---

216 
(masalan, Buyuk Xitoy devori) zaruriyati tufayli vujudga keladi.
Natijada an‘analari va 
qadriyatlariga ko‗ra har xil lokal hamjamiyatlarning mexanik birlaShuvi Yuz beradi. Mazkur 
birlaShuv rasmiy xususiyat kasb etadi va idrok etish ancha qiyin bo‗lgan normativ-huquqiy 
qoidalarga muvofiq va jamiyatni tashkil etishning lokal hamjamiyatlar ko‗nikkan hayot tarziga zid 
bo‗lgan shakllarida amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda jamiyatni birlashtirish vazifasi davlat 
tomonidan va asosan kuch ishlatish yo‗li bilan hal qilinadi. Ayni Shu sababli normalar tizimi asosan 
birlashtiruvchi mexanizm sifatidagi davlat ehtiyojlarini aks ettiradi. Bundan o‗tish davri 
sivilizatsiyalariga xos bo‗lgan huquqiy nigilizm kelib chiqadi. Davlat qadriyatlari va lokal 
hamjamiyatlarning qadriyatlari asosan bir-biriga zid bo‗lgani bois ularning o‗rtasida to‗qnaShuv 
Yuz berishi mumkin. Qattiq davlat intizomi, ko‗p sonli soliqlar to‗lash, amaldorlarning 
o‗zboshimchaligi, rekrut majburiyati, urushlarda ishtirok etish zaruriyati kabi davlatning bu talablari 
aholining aksariyat qismida norozilik uyg‗otadi.
Shunday qilib, jamiyatning muhim xususiyatlari ijtimoiy hayotni tashkil etishning keng 
ko‗lamli shakli sanalgan sivilizatsiyaga asoslanadi. Sivilizatsiyalar vaqtda va makonda o‗ta barqaror 
bo‗ladi, individlar va ijtimoiy guruhlarning aloqalarini tartibga soladigan va jamiyatning moddiy 
asoslarini ham, ma‘naviy asoslarini ham belgilaydigan umumiy normalarga asoslanadi. Ular 
madaniyat va ijtimoiy munosabatlarning umumiy shakllarini yaratib, jamiyat hayotining tizim 
tashkil etadigan muhim asosi sifatida amal qiladi. 
Sivilizatsiya – avlodlar vorisiyligini ta‘minlovchi 
tarixiy tajriba manbaidir.
Sivilizatsiya ijtimoiy hayotning barcha omillarini: madaniyat va madaniyatsizlikni, yutuqlar 
va kamchiliklarni o‗zida birlashtiradi. Ma‘lumki, jamiyat rivojlanishiga qarab uning normalari 
eskirib boradi. Ular mazkur sotsiumning o‗zgargan yashash sharoitlari bilan to‗qnashib, uning 
mavjudligiga to‗g‗ridan-to‗g‗ri tahdid soladi. Ammo muhimi Shundaki, normalar o‗z holicha 
jamiyatning saqlanishini kafolatlamaydi, ular mazkur normalarga amal qilishga, ulardan o‗z 
faoliyatida foydalanishga, ularni o‗ziga xos tarzda talqin qilishga qodir bo‗lgan odamlarni 
shakllantirishni nazarda tutadi. Shu sababli madaniyat sivilizatsiyaning muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi.