Valeologiya asoslari

Zararli odatlaming inson salomatligiga ta ’siri. 
Z ararli odatlar va 
ularning inson organizmiga ta ’siri haqida m ukam mal tushunchalar berish 
jarayonida quyidagi asosiy m asalalaiga e’tibor qaratiladi: zararli odatlarga 
berilishning oldini olish b o 'y ich a ogoh bo'lish; ularning salom atlik 
uchun xavfli tom onlari; zararli odatlar (chekish, spiitli ichimlik iste’mol 
qilish, giyohvandlik)ning ro 'y berishi va avj olishi; sog'lom organizm ni 
narkotiklarga javob reaksiyasi, giyohvandlikning rivojlanish bosqichlari; 
giyohvand shaxsning jism oniy va psixik jih atd an tubanlikka yuz tutishi;
5 7

---

profilaktika ishlari, sanitariya xizm ati, salbiy xususiyatlam i b a rta ra f 
qilish uchun tadbir va m uhokam alar o'tkazish kabilar.
O 'sib kelayotgan yosh avlod salom atligi va tu rm u sh tarziga salbiy 
t a ’sir k o ‘rsa tu v c h i o m illa rn in g o ld in i o lish m a q s a d id a t a ’lim
m u assa sala ri m a ’m u riy a ti va tib b iy x o d im la rn in g h a m k o rlik d a
bajaradigan vazifalaridan yana biri o'quv-tarbiya jarayonida talabalarga 
so g 'lo m tu rm u sh ta rz i t o ‘g ‘risid a bilim b e rish , u larn in g asosiy 
k o m p o n e n tla rin i a m a lg a o s h irish u c h u n te g ish li k o 'n ik m a va 
m a la k a la rn i h o sil qilish va u la rn i ijobiy va fo y d ali o d a tla rg a
aylantirishdan iborat. Buning uchun dars jarayonida va darsdan tashqari 
vaqtlarda, tarbiyaviy soatlarda «Sog'lom turm ush tarzi» to 'g 'ris id a
m a ’lu m o tla r berilishi lozim. Ju m lad an , sog'lom turm u sh tarzining 
nazariy asoslari va tam oyillari tarkibiga Abu Ali ibn Sinoning sog'lom
tu rm ush tarziga oid qarashlari va fikrlari, sog'lom tu rm ush tarziga 
ijobiy va salbiy ta ’sir ko'rsatadigan om illar, sog'lom turm ush tarzining 
asosiy k o'rsatkichlari, shuningdek, sog'lom turm ush tarziga m eh n a t 
va turm ush sharoitlari ta ’siri, m a’naviyat va m adaniyatdagi aham iyati, 
b o 's h v a q tn i to 'g 'r i tashkil qilish, sh axslararo m u n o sa b a tla r va 
psixogigiyenani am alga oshirish, ishchanlik dinam ikasi, ch archash va 
charc 
1
ash ning oldini olish kabi m asalalar kiradi. Sog'lom tu rm u sh
tarzini shakllantirish maqsadida chiniqish, jism oniy tarbiya va sportning 
o 'rn i, zararli odatlarning oldini olishda sog'lom turm ush tarzining 
ahamiyati, atrof-m uhitni muhofaza qilishning inson salomatligiga ta ’siri 
yoshlar ongiga singdiriladi.
O 'quv-tarbiya jarayonida sog'lom turm ush tarzi to 'g 'risid a olingan 
bilim lar hayotda keng qo'llanib, oila va m ahallada am alga oshirilishi 
zarurligi, b u n d a o ta -o n a h am da m ahalla ahli q o 'lid a n keladigan 
yordam ni berishlari, «Sihat — salomatlik» yili Davlat dasturini am alga 
oshirishda sog'lom turm ush tarzini e ’tiborga olishning zarurligi ham
e ’tiborga m olik m asalalar hisoblanadi.
Shu bilan birga quyidagilarga aham iyat berish lozim:
— 
m axsus m u tax assislar ish tiro k id a , y a ’ni, h u q u q s h u n o s la r, 
p s ix o lo g la r , n a r k o - d is p a n s e r x o d im la ri h a m k o r lig id a .ta’lim
m uassasalarida giyohvandlik, S P ID (O ITS) va narkotik m o ddalar, 
chekishning zarari to'g'risida tushuncha berish, videofilmlar ko'rsatish, 
m a ’ruza, davra suhbatlari tashkil etish, kutubxona va sin f xon alarid a 
shu m avzuga oid ko'rg azm alar tashkil etish ijobiy natijalar garovidir;
58

---

- t a ’lim m uassasalari va o ila la rd a g iy o h v an d lik va n a rk o tik
m o d d ala rn i is te ’m ol qilishga m oyil o ‘q u v c h i-y o sh la rn i an iq lash , 
o 'rg a n ish va h isobga olish (so 'ro v v araq alari, te s tla r v o sita sid a )’ 
o'q uvch ilarn in g b o ‘sh vaqtlarini hisobga olish, tu rli to 'g ara k la r, sport 
seksiyalarida qatnashish u ch u n uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish zarur;
— zararli o d a tla r va u larn ing inson organizm iga t a ’siri haq ida 
m ukam m al tushunchalar berish, shuningdek, ularga berilishning oldini 
olishda yoshlarni ogoh b o'lishga chorlash t a ’lim -tarbiy anin g negizini 
tashkil e tm o g 'i kerak.