Demografiy a

Demografik prognoz va uning turlari. 
Demografik bashorat
deganda ma‘lum hudud 
aholisining soni, tarkibi va demografik vaziyati istiqbolini ilmiy asoslangan holda oldindan aniqlash 
tushuniladi. Qar qanday ijtimoiy-iqtisodiy bashoratlar, demografik bashorat zaminida tuziladi. 
Kelajakda ishlab chiqarish lozim bo‘lgan maxsulotlar miqdorini rejalashtirish, aholiga xizmat qiluvchi 
barcha sotsial soqalarni rivojlantirish uchun avvalo kelajakdagi aholi soni, yosh-jinsiy tarkibi, oilalar 
sonini bilish lozimdir. Ayniqsa, Aholining yosh tarkibi bo‘yicha bashorati muqim ahamiyatga egadir. 
Kelajakda maktabgacha bo‘lgan bolalar muassasalari, maktablar, oliy va maxsus o‘quv yurtlarini 
qurilishini rejalashtirish uchun kelajakda qancha bola maktabgacha muassasalariga qatnashi mumkin, 

---

qancha bola maktab yoshiga yetishi. qancha bola maktabni tugatib oliy va maxsus o‘quv yurtlariga 
borishi xaqidagi ma‘lumotlar zarurdir.
 
Hisoblanadi yosh-jinsiy tarkibi xaqidagi bashorat tibbiy xizmat ko‘rsatish tizimining 
rivojlanishi uchun ham muxim ahamiyat kasb etadi. Aholi yosh-jinsiy tarkibi bo‘yicha tuzilgan 
bashorat asosida kelajakda qancha bolalar va ayollar shifokorlari, Aholining keksa guruqiga xizmat 
qiluvchi kardiologlar, onkologlar, nevropotologlar kabi muttaxassislar tayyorlash rejalashtiriladi. 
Kelajakda, yangi ish o‘rinlarini tayyorlash, xalq xo‘jaligi soqalarini rivojlantirish istiqbollarini 
aniqlashda esa mehnat yoshidagi aholi xaqidagi bashorat ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Umuman, 
iqtisodiyot va hisoblanadi ijtimoiy qayotining barcha qirralari istiqbolini rejalashtirishda shu sotsial 
jarayonlarning qatnashchilari, iste‘molchilari va yaratuvchilari bo‘lmish, aholi guruqlari xaqidagi 
demografik bashorat zarurdir. Aks holda kelajak uchun rejalashtirilgan qar qanday ijtimoiy-iqtisodiy 
jarayon ijobiy natija bermaydi. 
Demografik bashorat, demografiya fani va demografik tadqiqotlarning asosiy vazifalaridan biri 
hisoblanadi. Demografik bashorat-bashorat etilayotgan davrga qarab, qisqa muddatli, o‘rta muddatli va 
uzoq muddatli bo‘ladi. 
Qisqa muddatli demografik bashorat
–5 yilga mo‘ljallangan bo‘lib, turli xo‘jalik va 
rejalashtirish tashkilotlarida ko‘proq qo‘llaniladi. Qisqa muddatli bashoratda aniqlik darajasi nisbatan 
yuqori bo‘ladi. Chunki 5 yil davomida hisoblanadi o‘limi va tug‘ilish jarayonida ham keskin o‘zgarish 
ro‘y bermaydi. Mehnat resurslari, farzand ko‘rish yoshidagi aholi guruqi, nafaqa yoshidagi aholi 
guruqlari xaqidagi ma‘lumotlar aniq bo‘ladi. Asosan tug‘iladigan bolalar soni maxsus qisob-kitoblar, 
uslublar orqali hisoblanadi. 
O’rta muddatli demografik bashoratlar
-30 yilgacha bo‘lgan davr uchun hisoblanadi. Ushbu 
bashoratda hisoblanadi tug‘ilish va o‘lim jarayonlari, aholi migratsiyasida sodir bo‘lishi mumkin 
bo‘lgan o‘zgarishlar ilmiy asosda o‘rganiladi va bashorat tuzishda qisobga olinadi. 
Uzoq muddatli demografik bashoratlar
30-60 yilga mo‘ljallanadi. Bunday bashoratlar aholi 
tug‘ilishi va o‘limining kelajakdagi o‘zgarishlar xaqidagi gipotezalarga asoslanadi. Uzoq muddatli 
demografik bashoratda aholi migratsiyasini qisobga olish bir muncha murakkabroq kechadi. Chunki 
aholi migratsiyasi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bir qatorda jamiyatda, tabiatda yuz bergan 
tasodifiy jarayonlar bilan ham bog‘liqdir. Shu tufayli uzoq muddatli demografik bashoratlarning 
aniqlik darajasi nisbatan pastroq bo‘lishi mumkin.