Yer usti transport tizimlari

Ғилдиракли 
харакатлантиргич
. 
Ғилдиракли 
тракторларда 
харакатлантиргич вазифасини ғилдираклар ўтайди. Одатда, тракторлар 
етакловчи
ва 
йўналтирувчи
ғилдиракларга эга. 
Етакловчи ғилдиракка буровчи момент берилгани учун у тупроқ билан 
илашиш хосил қилади ва уринма тортиш кучини хосил қилиши натижасида, 
тупроқнинг силжитувчи реакциясини пайдо қилади. Шу асосда трактор 
харакатга келади. 
Йўналтирувчи ғилдиракка буровчи момент берилмайди. У тракторни 
бўйлама ўқига нисбатан холатини ўзгартириб, тракторни йўналишини 
белгилайди. Тракторларда, асосан шинали ғилдираклар қўлланилади. 
Ғилдираклар, асосан, дискли ва дисксиз бўлиши мумкин. Биз ўрганаётган 
тракторларнинг ғилдираги дискли бўлгани учун, асосан, ғилдиракларни шу 
хилига тўхталамиз. 

---

102 
 
Traktor (avtomabil)larda yurish qismining vazifasi ularni og‘irlik massasini 
tayanch yuzaga uzatadi hamda ilgarlanma xarakatlantirish uchun xizmat qiladi. 
Barcha g‘ildirakli ham zanjirli mashinalarda yurish kuchli uchta asosiy qismdan 
iborat bo‘ladi. U ko‘taruvchi tizim (asos), g‘ildiraklar (dvijetel) va osmalardan 
iborat.
Ko‘taruvchi sistema – traktor, avtomobilni asosi bo‘lib, ularga ta’sir 
qiladigan zo‘riqishlarni qabul qiluvchi barcha agregatlar maxkamlanadi. 
Yuritgich (dvijetel, g‘ildirak) dvigateldan olingan quvvatni transmissiya 
orqali ostovga uzatadi va traktor (avtosobilni) ilgarlama xarakatlantiradi. 
Osma ko‘taruvchi sistemani yuritgich bilan birlashtiradi va traktor 
(avtomobil)ning ravon yurishishni ta’minlaydi.) 
G‘ildirakli mashinalarni yuritgichlari bajaruvchi funksiyasiga qarab: a) 
etakchi; b) etaklanuvchi-boshqariluvchi; v) aralash (etakchi-boshqariluvch i) larga 
bo‘linadi. 
Yuritgichni vazifasi bu etakchi g‘ildirak bo‘lib u tayanch yuza orqali 
xarakatga kelib transmissiya tomonidan o‘nga uzatilayotgan aylanma xarakatni 
traktor yoki avtomobilni talab etilgan traektoriya bo‘yicha ilgarilanma xarakat 
qilishini ta’minlaydi. 
Yuritgichni turiga qarab traktor va avtomobillar 3 ga bo‘linadi a) g‘ildirakli; 
b) zanjirli (gusenitsali); v) yarim zanjirli. 
Asos yoki ostov bu bir butun yagona ko‘taruvchi tizim bo‘lib traktor 
(avtombil) barcha qismlarini bir-biriga tutashtirib turadi: 
Asos (ostov) tuzilishiga qarab: a) ramali; b) yarim ramali; v) ramkasiz; g) 
bo‘laklanuvchi ramalilarga ajratiladi. 
Osmalar, kuzov yoki ramani ko‘prik balkalari bilan tutashtirib turadi, xarakat 
paytida turtki va zarbalarni yumshatib ravon yurishni ta’minlaydi. 
G‘ildirakli mashinalarda osmalar: a) bog‘liq bo‘lgan; b) bog‘liq 
bo‘lmaganlarga ajratiladi. 
G‘ildirakli mashinalarda etakchi g‘ildiraklar soniga qarab bitta ko‘prigi 
etakchi (4x2), ikkita ko‘prigi etakchi (4x4) va uchta ko‘prigi etakchi (6x6) 
sxemasida bo‘lishi mumkin.