O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

7-rasm.Dinamiklik va statikliknitabiatda texnik tahlili. 

---

34
 
8-rasm.Dinamiklik va statiklikni tabiatda texnik tahlili. 

---

35
 
9-rasm.Dinamiklik va statiklikni tabiatda texnik tahlili. 

---

36
1.4. Simmetriya va assimmetriya 
Kompozitsiyaning badiiy tasvirida va badiiy loyihalashda bir butunlikka 
erishishning asosiy vositasi.
Simmetriya-bu kompozitsiyani tashkillash tartibi bo‘lib, elementlarni 
tekislikka, o‘q yoki markazga nisbatan to‘g‘ri joylashishidir. Shaklni o‘qi, markazi 
yoki tekislik atrofida aylantirilsa simmetrik elementlar bir-biriga to‘liq mos 
tushadi. Simmetriyaning bir necha turi mavjud. Ulardan eng oddiysi oynadagi 
simmetriya hisoblanadi. Simmetriya azaldan go‘zallikning asosiy shartlaridan biri 
hisoblanib kelgan, chunki u ham kompozitsiya muvozanatini ta’minlaydi. 
Insonning ong taraqqiyoti boshlanishidanoq simmetriya to‘g‘risida tushunchaga 
ega bo‘lgan, uning qonuniyatlari asosida inshootlarni qurishgan, xo‘jalik 
predmetlarini yasashgan, bularning barchasi amaliy talablargina bo‘lib qolmay, 
qaysidir ma’noda estetik ko‘rinish bo‘lgan. 
Simmetriya 
kompozitsiya 
xossalarini 
yorqinligini 
va 
ko‘rinishini 
aniqlaydigan vositalardan biridir. Hayoliy tekislik shaklini teng ikkiga bo‘ladi, bu 
simmetriya tekisligi deyiladi. Oynakda ko‘rinadigan simmetriya uy jihozlari va 
suviner buyumlarida keng tarqalgan. Simmetriyaning boshqa turi- o‘qli 
simmetriya. O‘qli simmetriya shaklni simmetriya o‘qiga nisbatan aylanish 
natijasida erishiladigan, ya’ni o‘q atrofida aylanishda shakl bir necha marta o‘z-
o‘zi bilan birlashadi. O‘qli simmetriya ham uchraydi. U markazli 
kompozitsiyalarga xos: yotirish armaturalari, kir yuvish mashinasi, turbina
xarakterli turlaridan biri vintli simmetriya hisoblanadi. U nuqta yoki chiziqli 
harakatsiz o‘q atrofida aylanish hisobiga hosil bo‘ladi. Mashinalar, samolyotlar, 
dastgohlar, paraxodlar elementlarida qo‘llaniladi. Shuningdek assimmetriya ham 
keng qo‘llaniladi, ya’ni bu simmetriya o‘qi yoki tekislik bo‘lmaganda elementlarni 
birlashtirish 
va 
joylashtirishdir. 
Bunday 
kompozitsiyada 
uning 
barcha 
qismlarimassasi, fakturasi, rang bo‘yicha muvozanatdagiday ko‘rinishi muhimdir. 
Assimmetriya elementlarni dinamik muvozanatga asoslangan kompozitsiyani 
tashkil qilish prinsipi bo‘lib, bir butunni oralig‘ida harakat qilayotganday. Agar 
simmetriya shaklni o‘zlashtirish (qabul qilish) oson va tez bo‘lsa, assimmetriya esa 

---

37
sekin-astalik bilan o‘qiladi. Simmetriya va assimmetriya statik va dinamik
kompozitsiyalarni badiiy yorqinlikka erishishiga yordam beradi.
Badiiy loyihalashda doimo simmetriya va assimmetriya turli xil namoyon 
bo‘lishi bilan to‘qnashishga to‘g‘ri keladi, chunki uning yordamida shakllarni 
joylashtirish, ma’lum tartibini o‘rnatiladi, bajariladigan ishi va predmetining 
go‘zalligiga bog‘liq holda.
Kiyimlarning modellashtirish vaqtida har bir dizayner mukammal, ommabop 
model yaratishga xarakat qiladi. Albatta chiroyli model yaratishda kompozitsiya 
xususiyatlarini foydalanish modelni yanada chiroyli shakllanishiga imkon beradi.
Inson tanasi tuzilishi bilan bog‘liq buyumlar haqida gap ketar ekan, ushbu 
buyum shaklining inson bichimi hamda fazo (kenglik) bilan o‘zaro munosabati 
muhim shart deb sanaladi. Kompozitsion xususiyatlaridan biri assimetriya va 
simmetriya orqali shakllanadi. Simmetriya bu kompozitsiyaning yorqin namoyon 
bo‘luvchi xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Shakl ya’ni forma holatini aniqlab 
beradi, shuningdek uni tashkil etuvchi vosita sifatida kompozitsiyaning ma’lum 
darajada faol qonuniyati deb sanaladi. Simmetriyanioddiy ko‘rinishdagi 
elementlarda ham ko‘rish mumkin. 

---

38