Jo`rayeva A

11.3. Oqsilning translyatsiyadan keyingi o`zgarishlari. 
Translyatsiya 
borishi jarayonidayoq oqsillar uchlamchi strukturaga ega bo`la boshlaydilar va 
sintezlangan oqsil ribosomadan ajralib chiqqandan keyin shakllanish oxirigacha 
yetadi. Bir qism oqsillar oldbirikmalar (o`tmishdoshlar) shaklida sintezlanadi. Ular 
hujayra sitoplazmasida chegaralangan darajada proteolizga uchraydi. Polipeptid 
zanjiri oqsilning o`ziga xos biologik faol konformatsiyasini olish uchun avval 
protsessing, ya’ni translyatsiyadan keyingi modifikatsiya davrini o`tishi kerak. Bu 
modifikatsiyalar turli oqsillarda turlicha o`tadi va polipeptid zanjirining turli 
qismiga tegishli bo`lishi mumkin. Ma’lumki, prokariot hujayralarda barcha 
polipeptidlar sintezi N-formilmetionindan, eukariotlarda esa metionin qoldig`idan 
boshlanadi. Lekin bu aminokislotalar polipeptid zanjidan maxsus fermentlar 
ta’sirida chetlatiladi va to`la shakllangan oqsil molekulasida bo`lmaydilar. Ba’zan 
N-uchki aminokislotalarning aminoguruhi atsetillanadi, ba’zilarida C-uchki 
aminokislota o`zgarishlarga uchraydi. Modifikatsiyaning boshqa turlari ba’zi 
polipeptidlarning N-uchida bo`ladigan 15-30 aminokislotalardan iborat signal 
qatorni chetlatish, gidroksiaminokislotalar – serin, treonin va tirozinni ATF 
yordamida fosforlash (masalan kazeinda), aspartat va glutamat kislotalar 
qoldiqlariga qo`shimcha dikarbon kislotalarni qo`shish, ayrim aminokislotalar, 
masalan, lizinni metillash bilan bog`liq. Bu shakldagi modifikatsiyalar ko`pincha 
oqsil zarrachasining zaryadini o`zgartiradi, boshqa komponentlar bilan o`zaro 
ta’sirini kuchaytiradi, oqsil molekulasiga xos spetsifik sifatni belgilaydi. 
Glikoproteidlarning tuzilishida polipeptid zanjirining ma’lum qismlariga aspartat 
kislota yoki serin va treonin qoldiqlariga uglevod zanjirlari fermentlar yordamida 
birikadi. Ko`p oqsillarda sistein qoldiqlari orasida disulfid bog`lar tuzilib, 
polipeptid zanjiri ichida yoki zanjirlar orasida ko`ndalang bog`larning paydo 
bo`lishi ham translyatsiya tugagandan keyingi o`zgarishlar oqibatidir. 
Mana shu shaklda yetilgan ba’zi oqsillar hujayra sitozoliga o`tib, o`z 
joylarini oladilar, boshqalari hujayraning turli organellalariga yo`naladilar va 
ularning strukturasiga kiradilar, uchinchilari hujayradan ajralib (sekretsiya), boshqa 
joylarga transport qilinadi, masalan, gormonlar.