Jo`rayeva A

8-ma’ruza mavzusi: Dezaminlanish va transaminlanish, ularning 
biologik ahamiyati. Ammiakning taqdiri va uning neytrallanish usullari.
Reja: 
8.1.
 
Dezaminlanish, transaminlanish va ularning biologik ahamiyati. 
8.2
 
. Ammiakni zarasizlantirilish yo’llari. 
 
8.1. Dezaminlanish, transaminlanish va ularning biologik ahamiyati
. 
Aminokislotalarning oxirgi mahsulotlargacha parchalanish yo’llarini 3 guruhga 
bo’lish mumkin: 

aminokislotalarning NH
2
- guruhini o’zgarishi yo’li (dezaminlanish va 
transaminlanish; 

aminokislotalarning uglerod skeletini o’zgarishi bilan boradigan yo’l; 

aminokislotalarning COOH- guruhini o’zgarishi bilan boradigan yo’l 
(dekarboksillanish). Uchinchi yo’l biogen aminlar hosil bo’lishida ishtirok 
etadi. 
Aminokislotalarning dezaminlanish jarayonida aminokislotadagi amin 
guruhi (-NH
2 
) ammiak (NH
3
) shaklida ajralib chiqadi. Aminokislotalar 
dezaminlanishining 4 ta turi mavjud: 
Qaytarilish yo’li bilan dezaminlanish: 
R-CH (NH
2
) -COOH
→ R-CH
2 
–COOH + NH
3 
Gidrolitik dezaminlanish: 
+H
2
O 
R-CH (NH
2
) -COOH → R-CH (OH) 
–COOH + NH
3
Molekula ichidagi dezaminlanish: 
R-CH
2 
- CH (NH
2
) -COOH → R-CH
= CH - COOH + NH
3
Oksidlanish yo’li bilan dezaminlanish: 
+1/2 O
2 
R-CH (NH
2
) -COOH → R-CH
(O) 
–COOH + NH
3
Ko’rinib turibdiki, ammiyakdan tashqari dezaminlanishda yog’
kislotasi, gidroksikislota, to’yinmagan yog’ kislotasi va ketokislota hosil
bo’ladi. Ammo odam va hayvon to’qimalarida ko’pincha oksidlanish
yo’li bilan dezaminlanish sodir bo’lib, ikki xil bo’ladi: bevosita va bilvosita
(transdezaminlanish).
Bevosita oksidlanishli dezaminlanish. Bu jarayon peroksisomalarda
joylashgan L-va D- aminokislotalar oksidazalari ishtirokida boradi. L-
aminokislota oksidazalari koferment sifatida FMN, D-aminokislota
oksidazalari esa FAD tutadi.
Reaktsiya quyidagicha kechadi: 
+H
2
O 
R-CH (NH
2
) -COOH → R-C=(NH)
–COOH → R-CO-COOH + NH
3 

---

208 
Birinchi bosqichda iminokislota, ikkinchi bosqichda esa ketokislota
hosil bo’ladi va NH
3
ajralib chiqadi. Oksidazalarning qaytarilgan
kofermentlari bevosita kislorod bilan oksidlanishi mumkin, natijada
vodorod peroksid hosil bo’ladi. U esa katalaza ta’sirida suv va kislorodga 
parchalanadi. Oksidazalarni dezaminlovchi degidrogenazalar deb ham
yuritiladi.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, L- aminokislotalar oksidazalari D-
aminokislotalar oksidazalarga qaraganda fa’olligi pastroqdir; ularning
ta’sir etish pH optimumi 10 ga teng, bunday pH qiymati esa fiziologik
sharoitda bo’lmaydi. Taxminlarga ko’ra L-aminokislotalarning izomerazalari
ta’sirida D-aminokislotalarga aylanib so’ngra to’qimalarda dezaminlanishga
uchraydi. Umuman olganda bevosita oksidlanish yo’li bilan
dezaminlanish amin guruhi o’zgarishida kam o’rin egallaydi.
Bilvosita oksidlanishli dezaminlanishi (transdezaminlanishi).
Aminokislotalar dezaminlanishining asosiy yo’li transdezaminlanish yoki 
bevosita dezaminlanishidir. Bu jarayon ham 2 bosqichdan iborat bo’lib, 1 bosqich
transaminlanish deyiladi va bu bosqichda glutamat hosil bo’ladi, ya’ni har
qanday aminokislotadan aminoguruhning α - ketokislotaga ammiak hosil
qilmasdan o’tkazilishi:
R-CH (NH
2
) -COOH + R
1
-C(O) -COOH ↔ R-C(O) – COOH + 
α-aminokislota- α-aminokislota-2 α-aminokislotaning ketoanalogi