Jo`rayeva A

7.3. Erkin aminokislotalar fondi.
Sut emizuvchilar organizmi uchun
aminokislotalar- azotning asosiy manbai, shu sababli ular azotli
birikmalarning parchalanishi va sintezi jarayonlari orasida bog’lovchi bo’g’in
hisoblanadi. Bir sutkada katta yoshdagi odam organizmida 400 g gacha
oqsil yangilanadi. Turli xil oqsillar turlicha tezlikda bir necha daqiqadan 
10 va undan ortiq kungacha bo’lgan muddatda yangilanadi. Kollagen
singari oqsillar esa deyarli yangilanmaydi. Umuman, odam organizmidagi
hamma oqsillarning yarim parchalanishi davri 80 kunni tashkil etadi.
Oqsil aminokislotalarining to’rtdan bir qismi (100 g atrofida) qaytmas
bo’lib parchalanadi va ularning o’rni ovqat bilan kiradigan
aminikislotalar va qisman sintezlanadigan endogen aminokislotalar hisobiga
yangilanishi kerak.
Hujayraning ichidagi erkin aminokislotalar miqdori ko’p emas va
odamdagi hayot faoliyati sharoitida nisbatan doimiy bo’ladi. Bundan kelib
chiqadiki, hujayrada aminokislotalar fondi saqlab turiladi va u
aminokislotalarning kirishi hamda sarflanish jarayonlari jadalligini namoyon
qiladi.
Hujayradagi aminokislotalar fondini tashkil etuvchi erkin
aminokislotalar kirishining bir nechta yo’llari mavjud.

Aminokislotalarning hujayra tashqarisidan kirishi - ovqat bilan birga
kirgan aminokislotalarning so’rilishida kuzatiladi.

Almashinadigan aminokislotalarning hosil bo’lishi.

---

205 
Oqsillarning hujayra ichidagi gidrolizi. Bu aminokislotalar kirishining
asosiy yo’li hisoblanadi.

Hujayra ichidagi aminokislotalar miqdorini kamayishiga olib
keluvchi aminokislotalar sarflanishining yo’llari:

Oqsil va peptidlarning sintezi- aminokislotalar sarfining asosiy yo’li; 

Oqsil bo’lmagan azot saqlovchi birikmalar sintezi–purin, pirimidin, 
porfirinlar, xolin, kreatin, melanin, ayrim vitaminlar, kofermentlar ( 
nikotinamid, folat kislota, koferment A) to’qima regulyatorlari ( gistamin, 
serotonin) mediatorlar ( adrenalin, noradrenalin, atsetilxolin) sintezi. 

Aminokislotalarning 
uglerod 
skeletidan 
foydalanib 
uglevodlarning 
sintezlanishi – glyukoneogenez.

Aminokislotalarning uglerod skeletini atsetil qoldiqlaridan foydalangan 
holda lipidlarning sintezlanishi; 

Modda almashinuvining oxirgi mahsulotlarigacha oksidlanishi. Bu yo’l 
aminokislotalarning parchalanishida energiya ajralib chiqishi uchun asosiy 
yo’l hisoblanadi.