Jo`rayeva A

9.4.Gistamin, serotonin hosil bo`lishi va ahamiyati. 
Gistamin 
gistidindekarboksilaza ta’sirida gistidindan sintezlanadi:
 
-CO
2 
Gistidin gistamin
Deyarli hamma to`qima va organlar tarkibida gistamin bo`ladi. Asosan 
o`pka va teri to`qimasida ko`proq bo`ladi. Ko`p miqdordagi gistamin biriktiruvchi 
S-adenozil- S-adenozil- 
metionin gomosistein 
NH
2
C NH 
H
3
C N 
CH
2
COOH 
NH
2
C NH 
N
CH
2
COOH 
NH
2
C = NH 
H
3
C N 
CH
2
COOH 
NH 
C = NH 
H
3
C N 
CH
2
CO 
N C - CH
2 
– CH - COOH
CH CH NH
2
NH 
N C - CH
2 
– CH
2
CH CH NH
2
NH 

---

216 
to`qimaning yog` hujayralarida hosil bo`ladi, to`planadi va oqsil-geparin 
kompleksi ko`rinishida bog`langan bo`ladi. Bu to`qimalardagi gistamin 
gistaminning liberatorlari deb ataluvchi moddalar ta’sirida ajralib chiqadi. 
Shuningdek, gistaminning ko`proq miqdori pepsin va xlorid kislota sekretsiyasiga 
ta’sir etadi. U kam miqdorda qon plazmasi va boshqa biologik suyuqliklarda ham 
bo`ladi. 
Gistamin keng biologik ta’sir qilish spektriga ega: 

arteriolalar bilan kapillyarlarni kengaytiradi, natijada qon bosimi 
pasayadi; 

kapillyarlarning o`tkazuvchanligini kuchaytiradi; 

bosh miyada kapillyarlarni kengaytiradi va qondan suyuqlik chiqishi 
boshning ichki bosimi ko`tarilishiga va bosh og`rig`i paydo bo`lishiga 
olib keladi; 

o`pka silliq muskullarini qisqartiradi, natijada birdan nafas qisib qolishi 
va bo`g`ilish tariqasida namoyon bo`ladi; 

me’da shirasi va so`lak ajralishini kuchaytiradi. 
Gistamin patologik jarayonlarda ko`p miqdorda ajralib chiqib, allergik 
reaktsiyalarning mediatori bo`lib hisoblanadi. Bunday holatlarda antigistamin dori-
darmonlar qo`llaniladi. Organizmda ba’zi antigen moddalar (oqsil tabiatli, 
polisaxaridli 
antigenlar, 
bir 
qancha 
dorilar) 
tushganda 
organizmning 
sensibilizatsiyalashgan holati (darhol yuzaga chiqadigan turdagi o`ta sezuvchanlik 
holati) rivojlanadi. O`sha antigenning o`zi bir necha daqiqa davomida organizmga 
yana tushadigan bo`lsa, bu gistamin shokining deyarli aniq nusxasidan iborat 
bo`lgan o`tkir reaktsiya boshlanishiga olib keladi (anafilaktik va allergik 
reaktsiyalar). Bu reaktsiyalar mexanizmi semiz hujayralardagi gistamin ajralib 
chiqishini o`z ichiga oladi. Bu hujayralardan gistamin ularning yuzasida antigen-
antitana ta’siri yuzaga kelishi natijasida ajralib chiqadi. 
Ushbu reaktsiyalarni oldini olish va davolashda quyidagi antigistamin 
preparatlardan foydalaniladi: sanorin, pinolfen, dimedrol, glyukokortikoidlar va 
boshqalar. 
Serotonin esa triptofandan hosil bo`ladi. Katta yoshdagi odamning 90% 
serotonini ichakning enteroxprommafin hujayralarida saqlanadi. Qolgan qismi teri 
qavatining yog` hujayralari, taloq, jigar, buyrak, op`kada bo`ladi. Serotonin 
ko`proq miqdorda qon trombotsitlari va markaziy nerv sistemasida bo`ladi. 
Xususan, u bosh miyaning kul rang qavatida va gipotalamusda hosil bo`ladi. U 
yuqori biologik faollikka ega bo`lgan biogen amindir. Serotonin qon tomirlarini 
toraytiradi va arterial qon bosimini oshiradi, tana harorati, nafas olish va buyrak 
filtratsiyasini boshqarishda ishtirok etadi; allergik reaktsiyalar, homiladorlik 
toksikozi vujudga kelishida ishtirok etadi. 
Serotonin markaziy nerv sistemasida mediatorlik va periferik organ va 
to`qimalarda mahalliy boshqaruvchilik vazifasini bajaradi. 

---

217