@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
- 7 -
- 7 -
7. To‘g‘ri chiziqli notekis o‘zgaruvchan harakat
Notekis tezlanuvchan harakatda tezlikni vaqtga bog‘lanish grafigi:
α
1
<α
2
tg
α
=a
a
1
2
( ) ( )
ò
=
u
t
t
o
t
d
t
a
8. O‘rtacha t
е
zlik
Jism bosib o‘tgan umumiy yo‘lni shu yo‘lni bosib o‘tish uchun
ketgan umumiy vaqt nisbatiga
o‘rtacha tezlik
deyiladi.
um
um
t
S
=
u
O‘rtacha tezlik
skalyar kattalik bo‘lib,
υ
harfi bilan belgilanadi.
[υ
]=1 m/s
1. Jism yo‘lning birinchi yarmini
υ
1
tezlikda, qolgan yarmini
υ
2
tezlikda o‘tgan bo‘lsa, butun yo‘ldagi o‘rtacha tezlikni toping.
1.1.
2
1
2
1
2
1
2
2
S
2
S
u
+
u
u
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
1.2.
2
1
2
1
2
1
2
3
3
S
2
3
S
u
+
u
u
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
1.3.
2
1
2
1
2
1
3
4
4
S
3
4
S
u
+
u
u
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
1.4.
2
1
2
1
2
1
2
3
5
5
S
3
5
S
2
u
+
u
u
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
1.5.
3
2
3
1
2
1
3
2
1
3
2
1
3
3
S
S
S
S
u
u
+
u
u
+
u
u
u
u
u
=
u
®
=
=
=
2. Jism harakat vaqtning birinchi yarmida
υ
1
tezlikda, qolgan
yarmida
υ
2
tezlikda o‘tgan bo‘lsa, butun yo‘ldagi o‘rtacha tezlikni
toping.
2.1.
2
2
t
2
t
2
1
2
1
u
+
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
2.2.
3
2
3
t
2
3
t
2
1
2
1
u
+
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
2.3.
4
3
4
t
3
4
t
2
1
2
1
u
+
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
2.4.
5
3
2
5
t
3
5
t
2
2
1
2
1
u
+
u
=
u
î
í
ì
u
®
u
®
2.5.
3
3
t
t
t
t
3
2
1
3
2
1
u
+
u
+
u
=
u
®
=
=
=
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
- 9 -
- 9 -
10. Yuqoriga tik otilgan jism harakati
1. Yuqoriga tik otilgan jism harakati tekis sekinlanuvchan bo‘ladi.
Bunda jismning tezligi har sekundda 9,81 m/s ga kamayib boradi.
Jism qanday tezlikda otilsa, shunday tezlikda qaytib tushadi.
υ
=0
ï
ï
î
ï
ï
í
ì
u
=
=
u
ï
ï
î
ïï
í
ì
=
u
u
=
ï
ï
ï
î
ïï
ï
í
ì
-
u
=
u
u
-
u
=
-
u
=
g
t
gh
2
gt
g
2
h
gt
g
2
h
2
gt
t
h
o
o
o
2
o
o
2
2
o
2
o
gh
2
2
o
-
u
=
u
g
2
h
;
g
2
t
;
g
t
;
g
t
2
o
max
o
uch
o
t
o
k
u
=
u
=
u
=
u
=
2. Havo shari (vertalyot, ko‘tarish krani)
υ
tezlik bilan vertikal
harakatlanayotgan vaqtda undan biror buyum tushib ketsa,
buyumning tushish balandligi:
2
gt
t
h
2
+
u
=
2
gt
t
h
2
+
u
-
=
2
gt
h
2
=
3. Vertikal harakatda koordinatani vaqtga bog‘lanish tenglamasi:
( )
2
gt
t
y
y
t
y
y
2
o
o
±
u
±
±
=
®
=
Tik yuqoriga otilgan
jism uchun harakat
tenglamasi
Jism h balandlikdan
tik yuqoriga
υ
o
tezlik bilan
otilganda
Istalgan vaqt
momentidagi
balandlikni topish
2
gt
t
y
y
2
o
o
-
u
+
=
2
gt
t
h
2
o
+
u
-
=
2
gt
t
h
2
o
-
u
=
4.
Δ
t vaqt oralig‘i bilan bir xil
υ
0
tezlikda vertikal yuqoriga otilgan
jismlarning ushrashish vaqtini toping. Jismlar uchrashganda
tezliklari teng yo‘nalishlari qarama – qarshi bo‘ladi.
2
t
g
t
o
D
-
u
=
( )
(
) (
)
ï
ï
î
ïï
í
ì
-
u
+
=
+
D
-
+
D
u
+
=
=
2
gt
t
y
y
2
t
t
g
t
t
y
y
2
o
o
2
o
o
1 – otilgan jismning vaqtiga
nisbatan:
2
t
g
t
o
1
D
+
u
=
2 – otilgan jismning vaqtiga
nisbatan:
2
t
g
t
o
2
D
-
u
=
11. Egri chiziqli harakat. Aylana bo‘ylab t
е
kis harakat
Jismning harakat trayektoriyasi egri chiziqdan iborat bo‘lsa,
egri
chiziqli harakat
deyiladi.
Masalan: gorizontal otilgan jism harakati, gorizontga qiya otilgan
jism harakati
Jismning harakat trayektoriyasi aylanadan iborat bo‘lsa,
Do'stlaringiz bilan baham: