Samarqand iqtisodiyot va servis

hisobidan
shaxslar daromadi summasi, aksiyadorlik jamiyat va xususiy 
kompaniya va davlatning mamlakat ichkarisidagi korxonalari daromadi summasi: 
harajat 
hisobidan
(kapital chiqarish, davlat va xususiy sub’ekt uchun zaruratli 
chiqimlar); va 
qo‘shimcha
narxlarda (iqtisodiyotning barcha sohalari 
mahsulotlarining 
haqiqiy
baholari summasi).
Yalpi milliy mahsulot (YAMM) – mamlakat – ijtimoiy taraqqiyotining 
umumiy ko‘rsatkichi, ya’ni ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlarni 
birgalikdagi 
hisobi
, moddiy va ma’naviy sohalardagi mol-mahsulotlarning bir 
yillik ichki va tashqi iqtisodiy faoliyatidagi 
hisob
summasi. 
Chegara oldi savdosi – Xalqaro tovarlar ayirboshlashdagi muhim tur, 
mamlakat tashqi savdosining tarkibiy 
qismi
. Savdo va to‘lov bitimlari, yillik 
bayonnomalar asosida 
qo‘shni
davlatlar chegara oldi savdo tashkilotlari va 
firmalari tomonidan amalga oshiriladi. Bunday tovar ayirboshlashlar ko‘shni 
mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy aloqallarni mustahkamlaydi. Mahsulotlar 
assortimentini kengaytirishga zamin yaratadi. 
Chet el investitsiyasi – foyda, dividend yoki daromadlarning boshqa 
shakllarni olish maqsadida sanoat, 
qishloq
xo‘jaligi, umuman korxonalarga chet 
ellik sarmoyadorning ma’lum mablag‘ kiritishi. 
Tajribada investorlar chet elning yuridik yoki jismoniy shaxsi, 
hamda
davlat va xalqaro tashkilot a’zosi bo‘lishi mumkin. 
Ular individual va umumiy 
holda
bo‘ladi. Yakka indeksda bitta chiqarilgan 
mahsulotning boshqa bir necha muvoffaqiyatli ekani, umumiy indeksda esa 
mahsulot ishlab chiqarilishi va ularni narxlari tovarlar 
hajmiga
nisbatan dinamik 
o‘sishida aks etadi. 
Eng kam ish 
haqi
– ayni davrdagi paytda ish 
haqining
o‘zgarmasligi, u pul 
birligida ifodalanadi. 

---

201 
Erkin savdo – tashqi savdo siyosati prinsipi, 
har
qanday
firma yoki 
tadbirkorning tashqi savdo bozorida erkin savdo munosabatini amalga oshirish 
imkoniyatiga ega bo‘lgan tushuncha. 
Eksport – tovarlar, xizmatlar va kapitalni tashqi savdoga chiqarish. Eksport 
predmetlari tovar singari xizmat 
qiladi
, u mamlakat ichkarisida 
qayta
ishlanib, 
chegraga olib boriladi. Reeksport (kaytib keluvchi yuk) o‘zida tashqi savdo 
bozoriga mahsulotni chiqarishdan oldingi 
qayta
to‘liq ishlovchi faoliyatni aks 
ettiradi. 
Eksport (import) kvotasi – ma’lum tovarlarni ishlab chiqarish va eksportga 
yetkazib berishning belgilab 
qo‘yilgan
hajmi
; import kvotasi esa 
har
yili xorijiy 
mamlakatdan keladigan mahsulotlar 
hajmini
miqdor jihatidan cheklab 
qo‘yish
. 
Eksport krediti – eksport kreditorlar (firma, bank va 
hukumat
kabilar) 
xorijlik sheriklariga ularni 
qiziqtirgan
mahsulot va xizmatlarni tasarruflariga 
olishlari uchun kredit ajratishi. Eksport krediti sug‘urta tizimi eksportchilarning 
mablag‘lari 
qadrsizlanishi
va foizi bilan 
qaytishini
kafolatlaydi. 
Emigratsatsiya – chet mamlakatga ko‘chib, o‘sha yerda doimiy yashayotgan 
muhojirlik. 

---

202 
GLOSSARIY (XALQARO TASHKILOTLAR) 
Butunjahon savdo tashkiloti (-BJST) - VTO) – 1995 yilda ta’riflar va savdo 
haqidagi
bosh bitim (GAAT) bazasida tuzilgan. GAAT esa 1947 yilda tashkil 
etilgan bo‘lib, 90-yillar boshida unga 150 dan ziyod mamlakatlar a’zo bo‘lgan. 
VTOni tashkil etgan 
hujjatlar
paketi 
hozir
ham
xizmat ko‘rsatish va savdo 
haqidagi
bosh bitim (GATS) va intellektual mulkdorlarning savdo borasidagi 
haq
-
huquqlari
to‘g‘risidagi bitimga asoslanadi. 
VTO jahon savdo madaniyatini shakllantiradi va bir necha vazifalarni 
bajaradi. Xususan, import poshlinaridagi yuqori to‘lovlar darajasini 
qisqartirish
, 
ta’rifsiz cheklovlarning turlarini kamaytirish. Bu nufuzli tashkilot o‘z faoliyati 
bilan dunyo resurslarining xalqaro mikyosda tovar ayirboshlashi, barcha 
mamlakatlar 
iqtisodiyotini 
rivojlanishi 
hamda
yon-atrofidagi 
muhitni 
yaxshilanishini ta’minlashga xizmat 
qiladi
. 
Yevropa erkin savdo assotsiatsiyasi (YEAST) – 1960 yilda tashkil etilgan 
hududiy
iqtisodiy tashkilot. Dastlab uning tarkibida Avstriya, Buyuk Britaniya, 
Daniya (1973 yilgacha), Norvegiya, Portugaliya (1983 yilgacha), Shvesariya, 
Shvesiya bo‘lgan. 
Keyingi iqtisodiy bosqichlardan so‘ng unga Islandiya, Finlyandiya, 
Lixtenshteyn 
qo‘shildi
. 1991-1993 yillarda erkin savdo 
qilish
bo‘yicha Turkiya, 
Chexoslavakiya, Isroil, Polsha, Ruminiya, Vengriya va Bolgariya kelishuvga imzo 
chekishdi. 1994 yilda esa bu mamlakatlar Yevropa iqtisodiy maydoni 
haqida
hamkorlikni
tashkil etishdi. (Shvesariya va Lixtenshteyndan tashqari). 
Yevropa