Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna



Download 7,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/162
Sana27.01.2022
Hajmi7,5 Mb.
#414202
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   162
Bog'liq
matnshunoslik fanidan maruza mashgulotlarini tashkil etish (1)

Darsning jihozi: 
Xattaxta, boʻr, dars uchun maxsus bukletlar, 
vatman qogʻoz, marker, diqqatni jalb qiluvchi savollar – skanvord
materiallar, kompyuter, proyektor, mavzuga oid slayd taqdimoti. 
Dars turi: 
ma’ruza
 
Darsning rejasi:
1. Asliyat va tabdil masalasi. Yiǵma va ilmiy-tanqidiy matn 
2. Ilmiy-tanqidiy matn dastxat nusxaning shartli taqdimi sifatida 
3.Matnga havola qilingan ilmiy koʻrsatkichlar tarkibi. 
 
Tayanch soʻz va asosiy tushunchalar: 
mumtoz adabiyot asarlari 
matnini yaratish muammosi, adabiyotshunoslik, matnshunoslik, 
tuzuvchi didi, arxeografiya, dialektologiya va tarixiy tilshunoslik, 
ilmiy-tanqidiy matn dastxat nusxaning shartli taqdimi, adabiy 
merosga yangicha nuqtayi nazar, ilmiy koʻrsatkichlar tarkibi, davr 
adabiy yodgorligining mazmun-mohiyati.
 
 
Matnshunoslik va mumtoz adabiyot oʻzaro biri ikkinchisini 
taqozo qiladigan, biri ikkinchisisiz mavjud boʻla olmaydigan 
sohalardir. Matnshunoslik ayni paytda toʻgʻri matn yaratish uchun 
ham asos boʻladigan soha. Bu sohada maktab yaratgan olimlarning 
mehnatlari, tajribalari bugungi kunda qoʻl kelmoqda. Ularning 
maktablari nasihatgoʻylik yoki matndan faqat xato izlashdan iborat 
emas, balki ustozlarning tayyorlagan matnlari, tayangan prinsiplari 
matnshunoslikni shakllantirdi. Maktab katta qalb, chuqur bilim, 
51


ilmga muhabbat, qolaversa, ilmiy madaniyat orqali yaratiladi. Bir 
misol. Rus adabiyoti tarixida rus yilnomalari matnlari boʻyicha 
S.Shambinago, I.Tixomirov kabi olimlar tadqiqotlar yaratgan. Ammo 
bu matnlar yuzasidan ish shu bilan toʻxtamagan. Bu yoʻnalishda 
mashhur matnshunos A.Shaxmatov ham ish olib bordi. U matndagi 
xatolarga e’tibor qaratar ekan, ustozlar bilan ziddiyatga kirishmadi, 
balki tadqiqot usulini oʻzgartirdi: avval matnni tadqiq etib, keyin 
nashr qildi. Nihoyatda ibratli usul! Muayyan bir davr adabiy 
yodgorligining mazmun-mohiyati uning kim tomonidan nashrga 
tayyorlangani bilan oʻlchanmaydi, balki adabiyot tarixida tutgan 
oʻrni bilan oʻlchanadi, qolaversa, matnning yashashi, avlodlardan 
avlodlarga oʻtishi ham matnshunos yaratgan matnning saviyasi bilan 
belgilanadi. Adabiy yodgorliklar bilan avlodlarni bogʻlab turadigan, 
matnning qanday saviyada bajarilganini koʻrsatadigan bir omil – 
majmualardir. Majmua badiiy asarlardan muhim parchalarni olib, bir 
kitobga jamlashdangina iborat emas, ayni paytda u tuzuvchining didi, 
asarga munosabati va matnning qanchalik qimmatli ekaniga e’tibor 
qaratishni taqozo etadi. Majmualar ana shunday puxta nashrlardan 
parchalar tanlab, yaratiladi. 
Biz mumtoz adabiyot asarlari matnini yaratish muammosi 
toʻgʻrisida soʻz yuritar ekanmiz, matnshunoslikda shu kungacha 
davom etib kelayotgan majmualar va ularning yaratilish prinsiplariga 
e’tiborni qaratmoqchimiz. Oʻzbek adabiyotida majmua yaratishning 
oʻziga xos an’analari bor. Abdurauf Fitrat, Olim Sharafiddinov, Hodi 
Zarif va boshqa olimlar tuzgan majmualar bugungi kunda ham 
ahamiyatini yoʻqotmagan. Matn tanlashda did, izchillik va 
mantiqiylik ular yaratgan majmualarning umrboqiyligini ta’minladi. 
Birgina Fitrat domlaning “Eng eski turk adabiyoti namunalari” 
(Toshkent, “Mumtoz soʻz”, 2008; nashrga tayyorlovchi: Orzigul 
Hamroyeva) majmuasiga nazar tashlash kifoya. Fitrat “Devonu 
lugʻotit turk”dagi toʻrtliklarga muayyan mantiqiy izchillikda tartib 
berib, Alp Er Toʻnga marsiyasini tikladi, toʻrtliklarni lugʻat va 
izohlar bilan ta’minladi. Majmua XI asr va undan oldingi davr 
adabiyoti toʻgʻrisida tasavvur hosil qilishda oʻz vazifasini bajardi. Bu 
va bu singari majmualar adabiyot tarixi uchun ishonchli manba 
vazifasini oʻtashi shubhasizdir. 
 
 
52


3-rasm (slayd taqdimoti uchun maxsus) 
Mumtoz adabiyot tarixi majmualari yangilanib borishni taqozo 
etadi. Yangi manbalar kitobxon ixtiyoriga havola qilingandagina 
mumtoz adabiyot oʻz vazifasini bajargan boʻladi. Majmualar qanday 
prinsiplarga koʻra tuziladi, qanday matnlar olinadiyu, qaysi biri 
olinmaydi, degan savollar tugʻilishi tabiiy. Majmua tuzishning oʻziga 
xos prinsiplari bor. Birinchidan, matnlarni qiyoslash va saralash talab 
etiladi. Bu prinsipga Fitratning yuqorida biz aytib oʻtgan majmuasi 
eng yaxshi misol boʻla oladi. Turk olimi Koʻprulizodaning “Devonu 
lugʻotit turk” yuzasidan olib borgan kuzatishlariga Fitrat har bir 
toʻrtlik yuzasidan munosabatini bildirib, puxta majmua yaratganini 
aytishimiz darkor. Biz ham matnlarni tanlashda shu prinsipga 
asoslanishga, ayniqsa, nomalar va Sayfi Saroyi ijodidan namunalar 
tanlashda harakat qildik. 
Sayfi Saroyi XIV asr oʻzbek adabiyotida alohida oʻrin tutadi. U 
Oltin Oʻrda adabiyoti va Misrda turkiy qavmlar barpo qilgan 
Mamluklar davlatidagi adabiy muhitning yorqin vakili. Shayx 
Sa’diyning “Guliston” asarini “Gulistoni bit-turkiy” nomi bilan ilk 
bor turkiychalashtirdi, oʻz davrining malik ush-shuarosi sifatida 
shuhrat qozondi. Sayfi Saroyi ijodi, xususan, uning tarjimonlik 
mahorati haqida hali koʻp gaplar aytilishi kerak. Biz bu ulugʻ shoir 
bilan bogʻliq boshqa muhim masala – uning asarlari nashri ustida 
53


qisqacha toʻxtalmoqchimiz. Sayfi Saroyining “Gulistoni bit-turkiy” 
asarini Turkiyada oʻtgan asr oʻrtalarida Faridun Nafiz Oʻzluq chop 
ettirgan; Qozonda, Qozogʻistonda bu shoir ijodi boʻyicha oʻsha 
davrda bir qancha ishlar amalga oshirilgan. Oʻzbekistonda bu 
asarning ikki nashri – E.Fozilov va N.Davron amalga oshirgan 
nashrlari bor. Matnni kim tayyorlagani emas, badiiy saviyasi 
majmuada asosiy mezon boʻlgani uchun Sayfi Saroyining 
zamondosh shoirlarga javob gʻazallarini Amir Najip nashridan, 
“Gulistoni bit-turkiy”dan namunalarni Nasrullo Davron nashridan 
ayrim tuzatishlar bilan olishga toʻgʻri keldi. E.Fozilov tayyorlagan 
nashr oʻz-oʻzidan chetga surilib qoldi. Bunga sabab – E.Fozilov 
nashrining saviyasi yuksak emasligi boʻldi.Soʻzimizning isboti 
uchun Amir Najip va E.Fozilov nashrlaridan Mavlono Qozi Muhsin 
gʻazaliga e’tibor beraylik. Toʻrtinchi baytning birinchi misrasi Amir 
Najipda:

Download 7,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish