O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

izobatlar 
bilan ifodalanadi. 
Izobatlar
 - daryo o‘zanida bir 
xil chuqurlikdagi nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqlardir. 
Gidrologiyada  daryo  o‘zanining  ko‘ndalang  qirqimi  muhim  ahamiyatga 
egadir (10.5 - rasm).  

---

 
108 
 
10.5 - rasm. Daryo qirg‘og‘ining turlari. 
ab-yotiq qirg‘oq, bv-nisbatan tik qirg‘oq, gd-jarsimon qirg‘oq 
 
Daryoning  oqim  yo‘nalishiga  perpendikulyar  qirqim 
o‘zanning  ko‘ndalang 
qirqimi 
deyiladi.  Ko‘ndalang  qirqimning  suv  oqayotgan  qismi  esa 
jonli  kesma 
maydoni
  deb  nomlanadi.  Ba’zan  ko‘ndalang  qirqimda  suv  oqmaydigan  joy 
uchraydi. Ular harakatsiz - o‘lik maydon deyiladi. 
Quyida  ko‘ndalang  qirqimning  asosiy  gidravlik  elementlari  ustida  qisqacha 
to‘xtalamiz. 
Ko‘ndalang qirqim yuzasi (
W
) 
daryoda bajarilgan chuqurlik o‘lchash ishlari 
natijasida  olingan  ma’lumotlardan  foydalanib,  quyidagi  ifoda  yordamida  (m
2
  da) 
aniqlanadi: 
(
) (
)
(
)
,
2
...
2
2
5
6
2
2
1
1
1
h
в
в
h
h
h
в
W
+
+
+

+
+

=
 
Ifodada 
5
2
1
,...,
,
h
h
h
  -  o‘lchangan  chuqurliklar; 
6
2
1
,...,
,
в
в
в
  -  chuqurlik  o‘lchangan 
nuqtalar orasidagi masofalar (kengliklar). 
 Ko‘ndalang  qirqimning 
namlangan  perimetri  (P)
  o‘zan  tubi  chizig‘ining 
uzunligidan iboratdir. 
 Ko‘ndalang  qirqimning 
gidravlik  radiusi  (R) 
quyidagi  ifoda  yordamida 
hisoblab topiladi: 
P
W
R
=
 . 
Ko‘ndalang  qirqimning 
suv  yuzasi  bo‘yicha  kengligi,
  aniqrog‘i  daryoning 
kengligi (B) bevosita o‘lchab aniqlanadi. 

---

 
109 
Ko‘ndalang  qirqimda  eng  katta  va  o‘rtacha  chuqurliklar  farqlanadi. 
Eng 
katta  chuqurlik 
(
max
h
)  o‘lchash  natijalari  tahliliga  asosan  aniqlanadi.  Ko‘ndalang 
qirqimning 
o‘rtacha  chuqurligi
  esa  (
.
'
rt
o
h
)  quyidagi  ifoda  yordamida  hisoblab 
topiladi: 
В
W
h
rt
o
=
'
 . 
Daryo  o‘zani  ko‘ndalang  qirqimining  barcha  gidravlik  kattaliklari  daryoda 
suvning oz yoki ko‘pligiga bog‘liq holda o‘zgarib turadi.