Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

8.4. Değerlendirme 
Çeviribilim kuramlarından yola çıkarak yapılan bu küçük ölçekli bü-
tünce  incelemesinden  de  anlaşılacağı  gibi,  ülkemizde  çeviri  uygulama-
sıyla ilgili yapıtların yetersiz olduğu ortada bir gerçektir. Bununla birlikte, 
dünyadaki gelişmelere koşut olarak ülkemizde de nerdeyse aynı yıllarda 
yabancı dilde eğitim veren üniversiteler başta olmak üzere Mütercim Ter-
cümanlık bölümleri kurulmaya başlamış ve sayıları giderek artarak çeviri 
eğitiminde daha çağdaş ve bilgi çağının koşullarına daha uygun düzeyde 
 
ilgili  temel  kavram  ve  kuramlar  açısından  onun  kitabının  da  geniş  kapsamlı 
olduğu söylenebilir. 

---

 
193 
bir eğitim arayışına girilmiştir. Çevirinin bir bilim dalı olarak üniversite-
lerde yer alması, kuşkusuz ülkemizdeki çevirmenleri de etkilemiştir. Mes-
leğe  eskiden  olduğu gibi  amatör  bir  uğraş  gözüyle  bakmak  yerine,  ona 
profesyonel bir kimlik kazandırmak gerektiği konusunda adımlar atılmaya 
başlamıştır. 
Üniversitelerdeki  izleğe  bakıldığında  Katherina  Reiss’ın  çeviri  eğiti-
miyle ilgili öne sürdüğü çeviri eğitiminin hedefleri, eğitimin ve çeviri öğ-
renim malzemesinin içeriği, çeviri öğretim yöntemleri, düzenlenişi ve aşa-
malı olarak sıralanması gibi temel konularda kuramsal bilginin yönlendi-
rici  etkisi  olduğu  açıkça  anlaşılmaktadır  (Nord  1996:  81-86).  Örneğin, 
yüksek  öğrenimde  bilişsel  ve  deneyimle  öğrenmeyi  hedefleyen  ilk  iki 
yılda yer alan çeviri amaçlı metin çözülmesi, yazılı-sözlü anlatım, çeviri 
dersleri çağdaş kuramlar ışığında çeviri edinci kazandırmayı hedeflerken, 
geçmişte  çevirmenlik,  dilbilim,  çeviribilim,  özel  alan  çevirisi  ve  bilgisi 
gibi ikinci sınıftan son sınıfa doğru sıralanan bilgisel dersler, çeviribilim 
alanının ülkemizde yerleşerek bu disiplinin çeviri etkinliğinden çıkıp bi-
limsel  temeller  üzerine  oturmasını  sağlamaktadır.  Şöyle  ki,  geçmişteki 
kaynak dil edincini geliştiren “ürün odaklı” çeviri dersleri yerine, kuram-
sal  alanla  beslenmiş  çeviri  edincini  geliştiren  ve  araştırmaya  yönelten 
daha geniş ölçekli çeviribilimsel bakış açısı günümüzün yoğun çeviri et-
kinliği talebine daha kolay yanıt verecek niteliktedir. Bu durumda çeviri 
eğitimi  boyunca  çeviri  süreci  öncesinden  başlayarak  çeviri  süreci  sıra-
sında  alınan kararlara kadar monolog ya  da dialoglar aracılığıyla  aldığı 
kararlan sorgulayan "süreç odaklı" bir eğitim, çeviribilimin gün geçtikçe 
daha da olgunlaşarak hem kuramsal alanda çalışanların, hem de uygulama 
alanında çalışanların bireysel olduğu kadar bilimsel olarak da gelişmele-
rine katkıda bulunacaktır. Her ne kadar uygulama alanı, akademik alanın 
kendi  amaçlarına  doğrudan  uygun  çevirmen  yetiştirilmediği  konusunda 
eleştiride  bulunsa  da,  çeviri  alanının  disiplinlerarası  kapsadığı  alan  göz 
önüne  alındığında  akademik  alanın  piyasanın  beklentilerini  yüzde  yüz 
karşılaması  beklenemez.  Beklendiğinde  de  yüksek  öğrenim  kurumunun 
ulusal kültüre katkıda bulunmak şeklindeki akademik amacından uzakla-
şılmış olur. Bununla birlikte, akademik düzeyde bilgiyle donanmış ve bu 
bilgileri özümsemiş bir çevirmen adayının kazandığı çeviri edinci onun 
piyasanın koşullarına uyum sağlamasını kolaylaştıracak ve gerektiğinde 
bu koşulları ülkenin gereksinimlerine uygun şekilde değiştirme yeti ve bil-
gisine sahip olacaktır.  

---

 
194 
SONUÇ  
Geçmişinde “çeviri cenneti” olarak nitelendirilen ülkemizde kuramsal 
alanda bu denli geç kalmak, “neden”, “niçin” sorularına yanıt arayan ku-
ramsal bilgiyi bir kenara itip, “nasıl yapılır” sorusuna cevap aramamızdan 
kaynaklanabilir. Temel kavram ve kuramların ele alındığı ve bu kuramla-
rın nasıl uygulamaya sokulabileceğiyle ilgili örneklerin yanı sıra, bütünce 
üzerine küçük çaplı bir uygulama örneğinin verildiği bu yapıtta, hem çe-
viribilimin kuramsal yönüne ağırlık verilerek disiplinin devingen sürecini 
sergilenmiş, hem de kuramsal bilginin akademik ve uygulama alanına na-
sıl olumlu yönde etki edebileceği konusunda bilgi verilmiştir.  
Kuramsal araştırma sonucunda bu konu alanında dilbilimsel ve çeviri-
bilimsel olmak üzere egemen iki tür yaklaşımdan söz edilebilir. Bu yakla-
şımların biribirinin tamamlayıcısı olduğu, bununla birlikte çeviriyi erek 
ekinden başlatan çeviribilimsel bakış açısının çeviriyi amatör bir uğraş ol-
maktan çıkarabilecek gizil güce sahip olduğu öne sürülebilir. Ancak pro-
fesyonelliğin ülkemizde geçmişte olduğu gibi dilsel ya da terim tartışma-
larıyla değil, kuramsal bilgiye dayalı yaratıcılığı olan geniş ölçekli bakış 
açısıyla elde edilebileceğinin unutulmaması gerekir. 
Çeviribilim özerk bir bilimdalı olmasını, çeviribilim odaklı yaklaşım-
lara borçludur. Çeviribilimi dilbilbilim kapsamından kurtaran bakış açısı, 
bu bilimdalının yönünü değiştirmiştir. Bu kuramlardan ilki, çevirilerin ya-
zın dizgesiyle ilişkisini kurarak bu bilim dalına devingenlik ve dinginlik 
kazandıran Even-Zohar’ın öne sürdüğü “çoğu dizge” kuramıdır. Bu ku-
ramdan yola çıkan Gideon Toury’nin, bütünce çalışmalarına ve erek ekine 
öncelik veren “erek odaklı kuramı” çeviri ediminin salt dilsel karşılaştır-
malarla sınırlı olmadığını ortaya çıkarmıştır. Bu ise, çeviribilimin sınırla-
rını genişleterek, kültürel çalışmalara ağırlık verilmesi gerektiği düşünce-
sini akla getirdiği gibi, çeviribilimsel yöntemlerin de sorgulanmasına ola-
nak sağlamıştır.  
Kuramsal alandaki bu ilerlemeler, uygulama alanında da yeni kuram-
ların gelişmesine yol açmıştır. Vermeer’in öne sürdüğü “Skopos kuramı” 
“kuramsal alandaki “betimleyici kuram”dan yola çıkarak çevirmenin erek 
ekini belirleyici rolü üzerinde odaklanmıştır. Bu ise, onun, uygulama ala-
nında amatör bir uğraş olarak görülen çeviri ediminde çevirmenin profes-
yonel kimliğini sorgulayan bir kuram geliştirmesine neden olmuştur. Bun-
dan böyle, Vermeer’in çevirmene özgüven sağlayan ve onu erek ekinde 

---

 
195 
uzman  konumuna  çıkaran  Skopos  kuramının,  çevirmenliğe  profesyonel 
bir kimlik kazandırmayı hedeflediği söylenebilir. Hem Vermeer, hem de 
Nord birbirlerine karşı savlar geliştirme yoluyla kuramlarını gerekçelen-
dirme yöntemine başvurmakla birlikte, gerçekte bu iki çeviribilim kuram-
cısının öne sürdüğü kuramların birbirinin tamamlayıcısı olduğu da öne sü-
rülebilir. Bir başka deyişle, Vermeer, çevirmenin profesyonel kimliğini iş 
dünyasıyla  ilgili  “eylem  kuramından”  yola  çıkarak  gerekçelendirirken, 
Nord’un  profesyonel  kimliği  kazandırmak  üzere  çeviri  sürecinden  yola 
çıktığı görülür. Ne var ki, Nord’un geçmişteki çeviriyi dilbilim alanında 
tutsak bırakan kaynak odaklı, dilbilimsel yaklaşımlar yerine, “erek odaklı 
kuramlar”dan yola çıkması, onun “erek kutbu” temel alan “çeviri amaçlı 
metin çözümlemesini” öne sürerek işlevsel bir model geliştirmesine yol 
açmıştır. Bu, onun da Vermeer gibi çevirmenin profesyonel kimliğini sor-
gulamasına yol açmakla birlikte, Vermeer’in geçmişe dönük gerekçelen-
dirme yönteminden farklı bir yol seçtiğini gösterir. Şöyle ki, gerekçelen-
dirmeye, başka kuramlardan ya da geçmişten kuvvet alarak değil, ileriye 
yönelik yol seçerek çeviri sürecinden başladığı söylenebilir. Daha da açı-
lacak olursa, Gideon Toury’nin ürün üzerinden bulgulandırma ve gerek-
çelendirme olmak üzere öne sürdüğü iki yönlü “erek odaklı kuramıyla”, 
iş dünyasından yola çıkan Vermeer’in Skopos kuramı göz önüne alındı-
ğında, bu kuramların Nord’un uygulama alanında çeviri eğitimi için ge-
liştirdiği “çeviri amaçlı metin çözümlemesine” dayalı modelle işlevsellik 
kazandığı söylenebilir. Bu tarihsel akış içerisinde ortaya çıkan çeviribilim 
sürecinden de anlaşılacağı gibi, çevirmenin profesyonelliğinin bile kuram-
sal olarak gerekçelendirildiği günümüzde, artık uygulama ve kuram tar-
tışmalarının yersiz olduğu ortada bir gerçektir. Bundan böyle, kuramsal 
alandaki araştırmaların uygulama alanını kısıtlamak bir yana, çevirmenle-
rin ufkunu genişleterek, onları özgürlüğe kavuşturduğu söylenebilir.  
Öte yandan, bu kuramsal bilgi, akademik alandaki araştırmaların da yö-
nünü çizer. Çeviribilimsel bakış açısı, ister istemez çeviri ürünlerin ulusal 
kültürle ilişkisini ortaya çıkarır. Bu ise, ülkemizde bütünce üzerinde araş-
tırmaların eksikliğini akla getirmektedir. Ne var ki, yeni açılmış bu alanda 
bilgisel olarak “bilgi aktarımı” aşamasında olduğumuz ortada bir gerçek-
tir. Ülkemizde araştırmaların büyük bir bölümü, ya kavramsal ya da tekil 
örnekler üzerine kurulu kuramsal çalışmalardır. Kuşkusuz, bunda bütünce 
çalışmalarının temelinde yatan kuramsal bakış açısını ve paylaşımcı ekip 
çalışması anlayışını bir türlü içselleştirememiz yatmaktadır. Ne var ki, ben 
bütün bu eksikliklerin, bakış açısını genişletip, bir konuya derinine ve çok 

---

 
196 
boyutlu bakmayı doğal bir alışkanlık haline getiren kuramsal bilgiyle bü-
yük ölçüde giderilebileceğine inanıyorum.  
 
 
 

---

 
197