Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

6.1. Çoğul Dizge Kuramı  
Çoğul dizge kuramı, çeviri yazınını ekinsel bir bağlam içinde ele alıp, 
erek dizgeye ait yazınsal dizgede ona özel önem veren bir kuramdır. Bu 
kuram 1970'li yıllarda Even-Zohar tarafından öne sürülmüştür. Çeviri ku-
ramını devingen bir sistem içerisinde ele alan ilk kuram olması açısından 
çeviribilimde özel bir yeri vardır.  
Yazın  tarihine  çoğul  bir  dizge  içersinde  bakarak  çeviri  yazınına  bu 
dizge  içersinde yer veren Even-Zohar, diğer yazın tarihçilerinin aksine, 
çeviri yazının ulusal  yazındaki  yerini ve  işlevsel  rolünü yadsımaz. Ona 
göre ekin, “yapısallaşmanın” tetikleyicisi olarak bir yandan toplumda sis-
temli bir dizge yaratan bir öğe, öte yandan da toplumu harekete geçiren 
bir öğedir. Bir başka deyişle, 
ekinsel dizelge
16
 (repertuvar), durağanlık ve 
devingenliğin çatışması sonucu ortaya çıkar. Bu dizelge, toplumun ya ger-
çekten bilinmeyen ya da kasıtlı olarak bildirilmeyen üyeleri tarafından ya-
ratıldığı gibi, bilinçli ve açıkça toplumun kurumları tarafından da oluştu-
rulabilir. Örneğin, ulusal kültür politikası böyle bir ekinsel dizelgenin so-
nucu başlatılan bir eylemin parçası olarak düşünülebilir. Kuşkusuz dizel-
genin oluşumunda ekinin içinde bulunan üyelerin payı olduğu kadar dı-
şardan ekine giren, örneğin “çeviri” gibi ithal ürünlerin de etkisi olur.  
 
16
 İngilizce’deki  “system”  sözcüğünün  karşılığı  Işın  Bengi-Öner  tarafından 
“dizge” olarak önerilmiş ve kabul görmüştür. Burada “dizelge” sözcüğü, İngi-
lizce ya da Fransızca’daki “repertuar” sözcüğü karşılığı olarak tarafımdan öne-
rilmiştir.  “Dizelge”  ekine  giren  her  ürün  olarak  değerlendirilecek  olursa,  bu 
ürünlerden ekinle sistemli bir biçimde kaynaşıp bütünleşenler de “sistem” veya 
“dizge”yi oluşturur.   

---

 
129 
Bu ithal ürünler ekinsel dizelgeye raslantısal olarak girebileceği gibi, 
temelde  dizelgenin  zayıflığından  ya  da  dizelgenin  devingen  yapısından 
ötürü rekabet sonucu da girebilirler. Ancak bu dizelgeye giren ürünlerden 
bir kısmı erek ekin dizelgesiyle bütünleşip, onun kopmaz bir parçası olur. 
Aktarma 
işlemi de, işte böyle bir sürecin sonucunda gerçekleşir (Even-
Zohar, 2002: 165-173). Konuya çeviribilim açısından yaklaşıldığında, bu 
disiplinin ekinsel dizelge bağlamında “aktarılmış ürünleri” inceleme ge-
reği ortaya çıkar. Zohar’ın özellikle “aktarılmış ürünler” deyimini kullan-
ması, dikkati erek dizelgede “kabul görmüş ürünler”e çeker. Bu ise, disip-
linin  inceleme  malzemesini  belirlemek  düşüncesinden  kaynaklanabilir. 
Zohar’ın dikkati daha en baştan çektiği bir ikinci nokta da çeviri yönte-
miyle ilgilidir. Onun ithal ürün, aktarılmış ürün gibi sözcükler kullanarak 
daha temel kavramlardan “karşılaştırmalı çözümlemenin” önemini vurgu-
ladığı görülür.  
Karşılaştırma, Zohar’ın öne sürdüğü kuram içersinde çok yönlü olarak 
yapılır. Buna göre ulusal yazını hem kendi içersinde, hem de çeviri yazınla 
ilişkisi bakımından ele alan bu kuram, “