O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Dishan qal’a. 

Dishan qal’a – Tashqi qal’a Xiva shahrining rabod qismi hisoblanadi. Unda 

savdo va hunarmandchilik do‘konlari, mahallalar joylashgan. 1842-yilda Xiva xoni Olloqulixon 

Xiva  shahrini  tashqi  dushmanlar  hujumidan  saqlash  maqsadida  shaharni  uzunligi  6250  metr, 

balandligi 7-8 metr, qalinligi esa 5-6 metr bo‘lgan devor bilan o‘ratgan. 

Ichan qal’a 4 darvozali bo‘lsa, Dishan qal’a 10 darvozali bo‘lgan. 

XVI-XVII  asrlarda  Farg‘ona  vodiysi  Buxoro  xonligi  tarkibida  edi.  XVIII  asr  boshlarida  

Buxoro xonligi ichki kurashlar oqibatida zaiflashadi. Bunday vaziyatdan foydalangan jung‘orlar 

Farg‘ona  vodiysiga  tez-tez  bostirib  kirib,  talon-taroj  qila  boshladilar.  Vaziyat  ichki  kuchlarni 

birlashishga,  mustaqil  davlat  tuzishga  undamoqda  edi.  Dastlab  1710-yilda  Chust  yaqinidagi 

Chodak  qishlog‘i  xo‘jalar  jamoasi  o‘z  mulklarini  mustaqil  deb  e’lon  qildilar.  Vodiydagi 

o‘zbeklarning 

ming

  urug‘i  oqsoqollari  yig‘ilishib,  o‘z  yo‘lboshchisi  Shohruxbiy  boshchiligida 

Buxoro  xonligidan  mustaqil  davlat  tuzishga  qaror  qilishgan.  Shu  tariqa  1710-yilda  uchinch 

xonlik – Qo‘qon xonligi tashkil topdi. Qo‘qon xonligida quyidagi xonlar ketma-ket hukmronlik 

qildilar: 

Shohruxbiy  (1710-1721),  Abduraximbiy  (1721-1733),  Abdukarimbiy  (1733-1750), 

Abduraximxon  (1750),  Erdona  (1751-1762),  Bobobek*  (1752-1753),  Sulaymon*  (1762-1763), 

Norbo‘tabek (1763-1798), Olimxon* (1798-1810), Umarxon (1810-1822), Muhammad Alixon* 

(1822-1842), Sheralixon* (1842-1845), Murod (1845), Xudoyorxon (1845-1858, 1863 may-iyin, 

1865-1875), Mallaxon* (1858-1862), Shohmurodxon (1862-1863), Sulton Saidxon (1863-1865). 

(*Saroy fitnasi natijasida o‘ldirilgan xonlar). 

---

Shohruxbiy

  davrida  poytaxt  Tepaqo‘rg’on  qal’asi  edi.  Xonlik  tarkibiga  dastlab  Qo‘qon, 

Namangan.  Marg’ilon,  Konibodom,  Isfara  va  ularning  atrofidagi  qishloqlar  kirgan. 

Shohruxbiyning  o‘g‘li 

Abdurahimbiy

  davrida  Xo‘jand,  O‘ratepa  viloyatlari  qo‘shib  olindi.  U 

Shahrisabz  ostonalariga  qo‘shin  tortib  bordi  va  uning  hokimi  bilan  Qo‘qonga  tobelik  haqida 

bitim  tuzishga  erishadi.  Keyin  1732-yilda  Samarqandni  va  Jizzaxni  egallaydi.  Abdurahimbiy 

Xo‘jandga  qaytib  kelgach,  qattiq  betob  bo‘lib,  vafot  etadi.  Qo‘qon  xonligi  taxtiga  uning  inisi 

Abdukarimbiy

  o‘tiradi.  U  o‘z  poytaxtini  Tepaqo‘rg‘ondan  Qo‘qon  shahriga  ko‘chiradi.  Shahar 

atroflni  devor  bilan  o‘ratadi. 

Abdulkarimbiy

  davrida  1746  yil  qalmoqlar

 

Fargona  vodiysiga 

hujum qilib, O‘sh, Andijon, Marg’ilon shaharlarini egallab, Qo‘qonni qamal qilgan. Qo‘qonliklar 

yordamga  kelgan  O‘ratepa  hokimi  Fozilbiy  qo‘shinlari  bilan  birgalikda  ularni  Farg’ona 

vodiysidan quvib chiqarishgan. 

Norbo‘tabiy

 davrida Chust va Namangan beklarining mustaqillik 

uchun ko‘targan g’alayonlari bostirilgan. Mamlakatda sug’orish inshootlari barpo qilinadi, savdo 

va hunarmandchilik, qishloq xo‘jaligi birmuncha rivoj topadi va nisbatan arzonchilik bo‘ladi. 

Norbo‘tabiyning  o‘g’li 

Olimbek

  hukmronligi  davrida  Qo‘qonning  siyosiy  mavqei  yanada 

kuchaygan, harbiy islohot o‘tkazilgan, Ohangaron vohasi, Toshkent, Chimkent va Sayram tobe 

etilgan, tashqi savdoga ham e’tibor kuchaytirilgan. 1805-yil davlat rasman Qo‘qon xonligi deb 

e’lon qilinib, Olimbek «xon» unvonini olgan. 

Olimxonning

 markazlashgan kuchli davlat tuzish 

borasida qilayotgan harakatlari ayrim mansabparast zodagonlar guruhida norozilik kayfiyatlarini 

vujudga  keltiradi.  Natijada  ular  Olimxonning  safardaligidan  foydalanib  1810-yil  Qo‘qonda 

«Olimxon  Toshkentda  o‘ldi»,  degan  mish-mish  tarqatishadi  va  uning  ukasi  Umarbekka  toj 

kiygizadilar. Olimxon bundan xabar topib, Qo‘qonga yo‘l oladi, biroq u Oltiqush mavzeida otib 

o‘ldirilgan. 

Umarxon

  davrida  xonlik  hokimiyatini  mustahkamlash  va  kengaytirish  choralari  ko‘rilgan. 

1815-yil  Buxoro xonligiga qarashli Turkiston, 1817-yilda esa O‘ratepa bosib  olingan. Sirdaryo 

bo‘yida  bir  qancha  harbiy  istehkomlar  barpo  etilgan;  sug’orish  inshootlarini  kengaytirish, 

kanallar  qazish,  masjid  va  madrasalar  qurishga  e’tibor  berilgan.  Xususan,  Qo‘qon,  Toshkent, 

Turkiston,  Chimkent,  Sayram,  Avliyoota  (hozirgi  Jambul)da  masjid  va  madrasalar  qurilgan. 

Mozorlar  tartibga  solingan.  Umarxon  hukmronligi  davrida  Qo‘qon  xonligida  fan,  adabiyot, 

san’at  nisbatan  yuksalgan.  Bunda  uning  sevimli  xotini,  mashhur  o‘zbek  shoirasi