O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Ovoz  va 
shovqinning 
ishtirokiga 
ko‘ra
 
Hosil 
bo‘lish 
usuliga 
ko‘ra
 
Hosil  bo‘lish o‘rniga ko‘ra 
Lab 
undoshl
ari 
Til  undoshlari 
B
o‘
g‘
iz
 u
n
d
osh
i
 
lab- 
lab 
lab-
tish 
til 
oldi 
til 
o‘rt
a 
til 
orq
a 
chu
qur 
til 
orq
a 
S
h
o
v
q
in
li
la
r 
Jarangli 
P
o
rt
lo
v
ch
il
ar
 
Sof 
portlov
-chilar 
B 
 
D 
 
g 
 
 
jarangsiz 
P 
 
T 
 
k 
q 
 
jarangli 
Qori- 
shiq 
portlov
-chilar 
 
 
J 
 
 
 
 
 
jarangsiz 
 
 
Ch   
 
 
 
jarangli 
Sirg‘aluv- 
chilar 
V 
v1  j1, z y 
 
g‘    
jarangsiz 
F 
f1 
s, 
sh 
 
 
x 
H 

---

43 
 
 
O
v
o
zd
o
r 
(so
n
o
r)
la
r 
 
 
jarangli 
P
o
rt
lo
v
ch
i-
 
S
ir
g‘
al
uv
ch
i-
la
r 
Buru
n 
tovu
sh-
lari 
M   
N 
 
ng   
 
Yon 
tovu
sh 
 
 
L 
 
 
 
 
Titro
q 
tovu
sh 
 
 
 
R 
 
 
 
 
                                           
Undosh tovushlar  tavsifi 
        B  tovushi
  -  lab-lab,  sof  portlovchi,  jarangli  undosh  tovush  bo‘lib,  so‘z 
boshida    (bahor),  o‘rtasida    (abadiy)  va  oxirida  (kitob)  uchraydi.  Bu  tovush  so‘z 
oxirida  kelganda    jarangsizlashadi  va  p  tovushi bilan almashadi: maktab – maktap, 
odob-  odop.    Bu  tovush ko‘pincha ikki unli orasida kelganda yoki ikki fe’l birikib 
talaffuz  qilinganda,    v    tovushi  kabi  aytiladi va ba’zan shunday yoziladi: kabob  – 
kavob, qobirg‘a - qovurg‘a,  sabil – savil, qurbaqa – qurvaqa, ko‘ra ber – ko‘raver  
kabi.   
So‘z  boshida  kelgan  b  tovushi  ayrim  shevalarda  talaffuz  paytida      m    tovushiga 
o‘tadi:  murch  >  burch  (garmdori  –  Xorazm  shevasida).  Tarixan  b  va  m 
tovushlarining almashinuvi turkiy tillarda kuzatiladi: ben – men, bunga – munga va 
h. 
       V tovushi
  – lab-lab va lab-tish, sirg‘aluvchi, jarangli undosh tovush. So‘zning 
boshida  (vazifa,  vafo),  o‘rtasida (sovun, lavlagi, taqvim) va oxirida (o‘tov, birov) 
kela oladi.  Sof o‘zbekcha so‘zlarda bu tovush  so‘z boshida deyarli qo‘llanmaydi.   
        M  tovushi
  -  lab-lab,  portlovchi-sirg‘aluvchi,  burun,  sonor,  jarangli  undosh 
tovush bo‘lib,  so‘zning boshida (mehr, mo‘ylov, mulk), o‘rtasida (omon, umr) va 
oxirida (tom, bodom, qadam) kela oladi. 
        P  tovushi
  –  lab-lab,  sof  portlovchi,  jarangsiz  undosh  tovush  bo‘lib,  so‘zning 
boshida (pilla, po‘choq, parda), o‘rtasida (opa, qipiq, to‘piq) va oxirida (cho‘p, top, 
sop) kela oladi. Ko‘p bo‘g‘inli  so‘zlarning  oxirida bu tovush deyarli uchramaydi.