37
egasi tez o‘zgaruvchan bozor iqtisodiyoti va uning ko‘pqirrali munosabatlarini har
tomonlama anglay bilishi lozim. Investitsiya faoliyatini yuritishda investor pul
muomalasi, moliya kredit va banklar, soliq siyosati mohiyatini chuqur bilmay turib,
investitsiya faoliyatini tashkil etish tavakkalchilik bilan bog‘liq bo‘lib, qisqa davr
ichidagi inqirozga uchrashi mumkin. Sanoati rivojlangan davlatlarda investitsiya
faoliyati quyidagi yo‘nalishlarda olib boriladi:
fuqarolar, davlatga qarashli bo‘lmagan korxonalar, xo‘jalik assotsiatsiyalari,
jamoa va o‘rtoqlik xo‘jaliklari hamda jamoa mulkchiligi asosida tashkil etilgan
tashkilotlar, nodavlat korxonalari va
muassasalari;
davlatni ma’muriy va boshqaruv bo‘linmalari, tashkilotlari hamda davlat
korxonalari va muassasalari;
chet el fuqarolari, xususiy firmalar, assotsiatsiyalar, kompaniyalar va huquqiy
shaxslari hamda boshqa xorijiy davlatlar va halqaro moliya – kredit institutlari;
qo‘shma korxona ko‘rinishida mahalliy va chet el fuqarolari, huquqiy shaxslar
va davlatlar bilan hamkorlikda olib boriladi.
Tadbirkorlik va ishbilarmonlikni yo‘lga qo‘yilishi, jahon iqtisodiy aloqalarini
taraqqiy etishi, qo‘shma korxonalarni iqtisodiyotni barqarorlashtirishda rolini ortishi
investitsiya faoliyatini to‘la tashkil etish uchun zarur bo‘lgan imkoniyatlarni yaratadi.
Mulkchilikning turli shakllarini vujudga kelishi, o‘z navbatida tadbirkorlikning
rivojlanishi, chet el kapitalining kirib kelishi investitsiya faoliyatini tashkil etish
yo‘nalishlarini ham aniqlab beradi. Bunday sharoitida investitsiya faoliyatini
kengaytirish va rivojlantirish jismoniy, huquqiy shaxslarni va davlatni, foyda olish
maqsadida tadbirkorlik, ishbilarmonlik va boshqa faoliyatlarini qaytadan tiklashga
qaratilgan. Bu boradagi asosiy maqsad investitsiya faoliyatini tashkil etib
iqtisodiyotni inqirozdan olib chiqish, uni barqarorlashtirish, dunyo bozoriga kirib
borish, jahon xo‘jalik aloqalarini mustahkamlash va aholi turmush darajasini
yaxshilashdir. Investitsiya faoliyatini moliyalashtirish investorlar tomonidan
moliyaviy resurslarni jalb qilish yo‘li bilan kreditlar evaziga, muomalaga,
qonunchilikda belgilangan tartibda, qimmatli qog‘ozlar va zayomlar chiqarish
hisobiga olib boriladi. Mamlakat miqyosidagi manbalar hisobiga, turli mulk
egalarining mablag‘lari, yangidan tashkil etilayotgan fondlarni ulushi, chet el
investitsiyalari orqali olib boriladi. Investitsiya manbalarini tashkil etishda mamlakat
iqtisodiyotini barqarorligi, tashqi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi, aholi
ehtiyojini ishlab chiqarish hisobiga qondirilishi va boshqalar yetakchi rol o‘ynaydi.
Moliyaviy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash hamda u yoki bu
yo‘nalishda sarflash va jamg‘arish mamlakatdagi taqsimot tizimiga bog‘liqdir.
Qabul qilingan qonunlarni va ularni hayotga tatbiq etilishi eng avvalo bozor
munosabatlarining rivojlantirishga, tadbirkorlik, ishbilarmonlikni keng ko‘lamda
tarqalishiga xizmat qilsa unda investitsiya manbalari tarkibida davlat mablag‘lari
kamayishi hisobiga boshqa mulkdorlar mablag‘lari o‘sib boradi. Ishlab chiqarish
munosabatlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish va davlatning samarali moliya siyosatini
yuritish alohida ahamiyatga egadir. Xorijiy kapitalni kirib kelish darajasi ustun
darajada mamlakatni olib borayotgan moliya siyosatiga (fiskal siyosati) bog‘liqdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik manfaatlarini ishonchli himoya qilish,
ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida olib borayotgan ishlarimiz o‘zining
rivojlanish yo‘lida odimlanishi bilan birga xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning
reytinglarida o‘zining ijobiy ifodasini ham topmoqda.
38
Investitsion faoliyatni ro‘yobga chiqarish jarayonida qulay muhit sharoitini
yaratib beradi yoki aksincha unga to‘siq bo‘ladi. Chunki korxona tomonidan amalga
oshirishda investitsiya siyosatini dastlabki manbai investitsiya faoliyatini strategik
rejalashtirishga bog‘liq. Korxona tomonidan to‘g‘ri deb tan olingan strategik
rejalashtirish ichki davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ma’muriy usullar va
tashqi muhit sharoitidagi inqirozlar mazkur jarayonni buzilishiga olib keladi.
Shuningdek
tadqiqotlarda
kompaniyaning
kuchli
va
kuchsiz
tomonlari
raqobatbardoshlikka chidamliligi hamda bozordagi mavqiye ham hisobga olinadi.
Albatta bu ko‘rsatilgan holatlar ssenariysi kompaniya investitsion siyosatini vujudga
keltiradi. Mana shu doirada investitsion faoliyatning asosiy ko‘rsatkichlari
aniqlanadi, ya’ni:
- investitsion faoliyatning barcha umumiy yo‘nalishlari tanlanadi va
investitsiyalashning ustuvor shakllari belgilanadi;
- investitsion faollikning imkoniyatlarning geografik chegaralari belgilanadi;
- investitsiyalashnig aniq mo‘ljallangan sohasi aniqlanadi;
- yuqori tavakkalchilikka erishish mumkin bo‘lgan chegara
qabul qilinadi;
- moliyalashtirishning mumkin bo‘lgan va mumkin bo‘lmagan shakllari
aniqlanadi;
- samaradorlikning maksimal va minimal erishish mumkin bo‘gan
ko‘rsatkichlarga aniqlik kiritiladi (kapital qiymati, qarz majburiyati, rentabillik
darajasi, moliyaviy dastak koefitsenti va boshqalar);
- investitsion faoliyat samaradorligini baholovchi ko‘rsatkichlar aniq tizimi
shakllantiriladi;
- korxonaning investitsion jarayon bilan bog‘liq bo‘lgan va uni ro‘yobga
chiqarish va amalga oshirish bosqichi muddatlari belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: