|
3.
Toblash va bo‘shatish.
Ko‘p hollarda konstruksion pulat-
lardan
tayyorlangan
shesternyalar,
vallar
va
boshqalarning
pux-
taligini,
asbobsozlik
po‘latidan
yasalgan
keskichlarning
keski
ligini
va
yeyilishga
chidamliligini
oshirish
maqsadida
toblanib,
bo‘shatiladi Buning uchun evtektoidgacha bo‘lgan uglerodli po‘lat-
larni
As
3
kritik
nuqtadan
30—50°S
yuqoriroq
temperaturagacha
kizdirilib, shu temperaturada ma’lum vaqt tutib turilgach,
kritik tezlikdan yuqoriroq tezlikda (sovuq suvda) sovitila-
di Shuni qayd etish kerakki, kam uglerodli p o‘latlarda ugle-
rodning kamligi va austenitning martensit strukturaga o‘tish
temperaturasining yuqoriligi sababli toblashda austenitning
Spheroidizing anneal
Process anneal
124
ferrit
bilan
sementitga
parchalanishi
sodir
bo‘ladi.
Shu
sabab-
li kutilgan xossaga erishilmaydi. Shuning uchun bu xil po‘lat-
lar amalda toblanmaydi, faqat o‘rta va ko‘p uglerodli po‘lat-
largina toblanadi. Evtektoidgacha va evtektoiddan keyingy
po‘latlarni toblash uchun ularni
As
1
kritik nuqtadan 30—50
yuqoriroq
temperaturagacha
qizdirib,
shu
temperaturada
ma’lum
vaqt tutib turilgach tezda (sovuq suvda) sovitiladi. Bunda
buyum sirtqi qatlamining o‘zak qismiga qaraganda tezroq sovi-
shi ichki zo‘riqish kuchlanishlarini vujudga keltiradi.
Agar ichki zo‘riqish kuchlanishlari katta bo‘lsa, buyum darz ketishi
mumkin. Shu sababli po‘latlarni toblash rejimini belgilashda ularning markasiga,
shakliga, o‘lchamlariga, devor qalinligiga katta e’tibor bermoq lozim. Amalda
toblash muhiti sifatida sovuq suv, tuz eritmalari, ishqorlardan foydalaniladi.
Sovitish suyukliklari toblashda po‘latni 550—600°S temperatura oralig‘ida
sovitilishida austenitning ferrit va sementit aralashmasiga parchalanishiga
yo‘l qo‘ymay, uni martensitga aylanishi vaqtida (200—300°S) sekin sovitmoq
lozim. Bunday rejimda austenit batamom martensitga aylanib, ichki zo‘riqish
kuchlanishlaridan xoliroq bo‘ladi.
1-jadvalda amalda ko‘proq foydalaniladigan sovitkichlar va ularning zarur
temperatura oralig‘idagi sovitish xarakteristikalari keltirilgan.
Jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rinadiki, po‘latlarni toblashda foydalaniladigan
sovitkichlarning birontasi xam yuqorida.
1-jadval
Asosiy sovitkichlar xili
Temperatura
oralig‘idagi sovitish tezligi,
grad/s.
550-600
˚
S
200-300
˚
S
125
qayd etilgan talablarga to‘la javob bermaydi. Biroq konkret markali po‘lat
buyumlarni toblashda talabga javob beradigan xillaridan foydalaniladi.
Toblangan po‘lat buyumlaridagi ichki zo‘riqish kuchlanishlaripi yo‘qotish
va strukturasini yaxshilash maqsadida ular albatta bo‘shatiladi. Buning uchun
toblangan buyum
As
1
kritik temperaturadan pastroq temperaturada qizdirilib, shu
temperaturada ma’lum vaqt saqlangach, sovitiladi. Masalan, toblangan mo‘lat
keskichlar 180—200°S temperaturada, zarb bilan ishlaydigan detallar 300—
400°S temperaturada bo‘shatiladi.
18-20
˚
S dagi suv
50
˚
S dagi suv
10% li osh tuzining suvdagi
eritmasi
Mineral mashina moyi
Transformator moyi
600
100
1100
150
120
270
270
300
30
25
126
1- rasm. Po‘latlarning yumshagish va normallash temperaturalarini uglerod miqdoriga
qarab belgilash grafigi.
127
2-rasm. Po‘ltlarning toblan va bo‘shatish temperagura:iki uglerod miqdoriga
ko‘ra belgilash grafigi.
1- rasmda uglerodli po‘latlarning yumshatish
YEZ
normallash tem- peraturalarini
uglerod mikdoriga qarab belgilash grafigi, 2- rasmda esa uglerodli po‘latlarning
toblash temperaturasini uglerod miqdori-ga ko‘ra belgilash, toblangandan keyin
quyi temperaturali bo‘shatish rejimlari grafigi umumiy holda kelgirilgan. 2-
jadvalda uglerodli sifatli normallangan po‘latlariing mexanik xossalari hamda
ishlatilish joylari keltirilgan. 3- jadvalda asbobsozlik po‘latlarini to‘la yumshatish,
toblash va bo‘shatpsh rejimlari va qattiqliklari keltirilgan.
2-jadval
Po‘latlar
markasi
Mexanik xossalari
Ishlatish joyi
σ
V
MPa
δ,%
Ψ%
NV
kg ·
k/mm
2
128
10
20
25
35
45
50
270-410
348
2120
510
588
617
27
24
18
15
13
13
-
-
50
45
40
40
76-118
-
121-170
143-187
170-229
174-255
Sterjen
,
turba,
listlar
tayyorlashda
Turba , listlar tayyorlashda
CHo‘kichlashda
,sterjen,
turbalar tayyorlashda
CHo‘kichlashda
,sterjen
tayyorlashda
CHo‘kichlashda
,sterjen,
turbalar tayyorlashda
CHo‘kichlashda
,sterjen
tayyorlashda
Po‘latlar
markasi
Yumshatishda
Toblashda
Bo‘shatishda
Q
iz
d
ir
is
h
tem
p
ra
tu
ra
si
,
˚
S
Q
at
iq
li
g
i
N
V
,
k
am
id
a
Q
iz
d
ir
is
h
tem
p
ra
tu
ra
si
,
˚
S
S
o
v
it
is
h
m
u
h
it
i
Q
at
ti
q
li
g
i
HR
S
Q
iz
d
ir
is
h
tem
p
ra
tu
ra
si
,
˚
S
Q
at
ti
q
li
g
i
HR
S
U7, U7A
U8,U8A
U8G,U8GA
U9,U9A
750-760
750-760
750-760
187
187
192
800-
820
780-
800
Suv
moy
Suv
moy
61-63
62-64
62-65
120-200
160-200
160-200
63-60
64-60
64-62
129
U10
U12
760-780
760-780
197
207
760-
780
760-
780
760-
780
Suv
moy
Suv
moy
Suv
moy
62-65
62-66
160-200
160-200
64-62
65-62
Agar po‘latlarni termik ishlashda kizdirishning umumiy vaqtini τ
q
harfi bilan,
buyumni zarur temperaturagacha qizdirishga sarflangan vaqti —τ
k
bilan, uni shu
temperaturada tutib turish vaqtini τ
s
bilin belgilasak, τ
u
vaqt τ
q
va τ
s
vaqtlarning
yig‘indasiga teng bo‘ladi:
τ
u
= τ
k
+ τ
s
; MIN
Buyumni zarur temperaturagacha qizdirish vaqti esa pech tempera-turasiga,
buyum materialiga, shakliga, o‘lchamlariga va ularnn pechga joylash
xarakteriga bog‘liq. Umumiy holda uni quyidagi imperik formula bo‘yicha
aniqlash mumkin:
τ
k
═ 0,1 K
1
∙K
2
∙ A
3
∙D,
bu yerda
Do'stlaringiz bilan baham: |
