Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

о„ziga  xosligidan  iborat  belgilari  kabi  millatning 
mustaqil  belgisi  hisoblanadi.
  Milliy  о‗zlikni  anglash  millatning  mustaqil  belgisi 
ekanligi  -  milliy  manfaatlar,  ehtiyojlar  umumiyligini  himoya  qilish  va  milliy 
taraqqiyotga  erishish  va  uning  jahon  taraqqiyotidagi  о‗rnini  mustahkamlash 
zaruriyatini anglash bilan belgilanadi. 
Milliy  о‗zlikni  anglash  omilining  qudrati  quyidagi  sharoitlarda  kо‗proq 
namoyon bо‗ladi: 
Birinchidan,  agar  milliy  о‗zlikni  anglash  rivojlangan  bо‗lsa,  yuqorida  qayd 
etganimizdek,  millatning  manfaatlariga,  ayniqsa  sha‘ni,  qadr  qimmati,  obrо‗-
e‘tibori, g‗ururi poymol etilishiga qaratilgan harakatlar yuzaga kelgan sharoitlarda, 
millatning  barcha  vakillari  birlashib  ketadilar,  hatto  millatning  ichida  о‗zaro 
muxolafatda  bо‗lgan  tomonlar  ham  millatning  sha‘ni,  g‗ururi,  obrо‗-e‘tiborini 
himoya qilish manfaati yо‗lida birlashadilar. 

---

Ikkinchidan, milliy о‗zlikni anglash ruhiy, his-hayajon, ehtiros omilidir. Mazkur 
holat  tashqaridan  qaraganda  sezilmaydi.  Uni  millatning  xatti-harakatlarida, 
intilishlarida  va  maqsadlarini  amalga  oshirishlaridagi  salohiyati  orqali  bilib  olish 
mumkin bо‗ladi. 
Ruhiy  his-hayajon  va  ehtiroslarning  «portlashi»  millatning  xarakteri, 
xususiyatlari,  milliy  g‗oyalarni  yaratuvchi,  uning  taraqqiyotida  oldingi  safda 
turuvchi ziyolilarning salohiyatiga bog‗liq. 
Uchinchidan,  milliy  о‗zlikni  anglash  omili  faqat  milliy  manfaatlarni  himoya 
qilish bilan cheklanmaydi, balki milliy taraqqiyot jarayonida, uning oldida yuzaga 
keladigan  ichki  muammolarni  hal  qilish  hamda  millatni  birlashtiruvchi  va 
harakatga keltiruvchi vazifani ham bajaradi. Bu muammolar mamlakatda iqtisodiy, 
ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma‘rifiy sohalarda sodir bо‗lishi mumkin. 
Tо‗rtinchidan,  milliy  о‗zlikni  anglash  millatning  muhim  belgisi  sifatida,  faqat 
uning  manfaatlarini  ifodalab  yoki  himoya  qilish  bilan  cheklanmaydi,  balki  shular 
bilan birga uning abadiyligini ta‘minlab turuvchi mustahkam qо‗rg‗on hamdir. 
Siyosiy  ma‘naviyati,  milliy  ongi  rivojlangan,  milliy  jihatdan  о‗zini  о‗zi  anglab 
yetgan  xalq,  millat  mustaqillikning  buyuk  kuchiga  aylanadi.  Millatning,  xalqning 
kuch qudrati uning soni bilan о‗lchanmaydi, balki siyosiy yetukligi, milliy ongning 
о‗sganligi, milliy g‗ururi, milliy hissiyoti, milliy tuyg‗uning qay darajadaligi, о‗z-
о‗zini  anglab  yetganligi,  milliy  uyushganligi  bilan  belgilanadi.  Bunga  yana 
Boltiqbо‗yi  respublikalari  va  boshqalarni  misol  qilib  kо‗rsatsa  bо‗ladi.  Shunday 
qilib,  milliy  о‗zlikni  anglash  millatning  eng  muhim  belgisi,  uning  rivojlanishi  va 
kelajagini  ta‘minlovchi  omili  hisoblanadi.  Mustaqillikni  qо‗lga  kiritish  о‗zbek 
xalqi hayotida milliy о‗zlikni anglash yо‗lidagi buyuk inqilob hisoblanadi. Chunki 
chorizm  tomonidan  bu  о‗lkaning  bosib  olinishi  oqibatida  Turkiston  xalqlarining 
ma‘naviyati, ma‘rifatiga yetkazilgan katta zararlar va Rossiyada amalga oshirilgan 
Oktabr  tо‗ntarishidan  keyin  о‗rnatilgan  SHо‗rolar  hukumati  tomonidan  davom 
ettirilgan zо‗ravonlik siyosati xalqimizning g‗ururini poymol etishga, uning jahon 
sivilizatsiyasida  tutgan  о‗rniga  salbiy  ta‘sir  kо‗rsatgan  edi.  SHо‗rolar  davrida 
о‗zbek millati nomi faqat sobiq SSSR hujjatlarida qayd etilsada, u xalqaro hayotda 
mustaqil subyekt sifatida tan olinmay kelingan edi. 
Mustaqillik  uchun  kurash,  garchand  chorizmning  mustamlakachilik  siyosati 
davridan  boshlangan  bо‗lsa  ham,  u  SHо‗rolar  tuzumi  davrida  yanada  keskin  tus 
oldi.  Ammo  о‗zbek  xalqining  kо‗zga  kо‗ringan  millatparvar  farzandlarining 
izchillik  bilan  bosqichma-bosqich  qirib  yuborilishi  milliy  о‗zlikni  anglash 
jarayonining  ommaviy  ravishda  yuksalish  imkonini  bermagan  edi.  80-  yillarga 
kelib SSSR iqtisodiyotidagi inqiroz, uning siyosatda xalqaro jandarmga aylanishga 
intilishi  va  ma‘naviyat  va  ma‘rifatdagi  qashshoqlashuvi  bu  tuzumning  millatlarni 
taraqqiy  ettirishga  noqobilligini  yana  bir  bor  tasdiqlagan  edi.  Bu  jarayon  sobiq 

---

SSSR tarkibiga kirgan millatlarning mustaqillikka intilishini, о‗zlikni anglashning 
zimdan  о‗sib  borishini  tezlashtirib  yubordi.  80-yillarning  oxiri  90-yilllarning 
boshlarida  millatlararo  munosabatlarda  turli  nizolar  hamda  fojialarning  kelib 
chiqishi  milliy  о‗zlikni  anglashning  yashirin  qudrati  yuzaga  qalqib  chiqqanligini 
bildirar edi. Bu qudratli jarayon oqibatida «metindek» mustahkam bо‗lgan qudratli 
SSSR  davlati  va  butun  jahon  sotsializm  tizimi  halokatga  uchradi.  Sobiq  xalqlar 
turmasi о‗rnida mustaqil davlatlar vujudga kelib, millatlarning о‗zligini anglashga 
intilishi  kuchayib  ketdi.  Ana  shu  murakkab  kurash  jarayonini  о‗z  boshidan 
kechirgan  о‗zbek  xalqi  mustaqillikni  qо‗lga  kiritganidan  sо‗ng,  о‗zining  mustaqil 
millat  maqomini  tiklash  uchun  dadil  harakat  qildi.  Xususan,  mustaqillik  yillari 
bosib  о‗tilgan  tarixan  qisqa  davr  mobaynida  iqtisodiy  va  ijtimoiy  sohalarda  katta 
ishlarni  amalga  oshirdi.  Bu  yillarda  millatimizning  о‗zligini  anglashi  jadal 
rivojlanib  bordi.  Bu  milliy  о‗zlikni  anglash  jarayonining  yuksalib  borish 
xususiyatlari quyidagilarda namoyon bо‗ldi: 
о‗zbeklar  о‗z  atrofida  yashayotgan  boshqa  millat  va  elat  vakillariga  nisbatan 
dо‗stlik, birodarlik, hamkorlik, о‗zbek xalqiga xos mehr-oqibat tuyg‗ularini saqlab 
qola  olganligi  milliy  о‗zlikni  anglashdagi  yana  bir  xususiyat  hisoblanadi. 
Vaholanki,  mustaqillikkka  erishgan  ayrim  respublikalarda  mustaqillik  sharofati 
oldida dovdirab, о‗z atroflarida yashayotgan, yaqindagina qardoshmiz deb yurgan 
millat vakillariga hurmatsizlik bilan qarash yuz berganligi sir emas. О‗zbekistonda 
bunday hol yuz bermaganligi, xalqimizning yuksak ma‘naviyatini kо‗rsatadi. 
Yurtboshimiz  Islom  Karimov  ta‘kidlaganlaridek:  «Bizning  keyingi  yillarda 
erishgan  eng  katta  yutug‗imiz  -  bu  umumiy  xonadonimizda  qaror  topgan  tinchlik 
va barqarorlik, millatlararo va fuqarolararo totuvlikdir»
35
. 
Mustaqil  О‗zbekistonning  yuksalishi,  о‗zbek  millati  gullab-yashnashining 
tarafdori  bо‗lgan  har  bir  О‗zbekistonlik  fuqaro  millatlararo  totuvlik,  dо‗stlik 
qoidalariga sodiq bо‗lishi kerak. Chunki, mustaqil davlatimizning kelajagi birinchi 
navbatda,  о‗zbek  xalqining  milliy  о‗zligini  qanchalik  anglab  yetganligiga  hamda 
mamlakatimiz  hududida  о‗zbeklar  va  boshqa  millat,  xalq  vakillari  bilan  yonma-
yon istiqomat qilib turgan har bir kishining millati, dini, tili va e‘tiqodlaridan qat‘i 
nazar, bir-birining kо‗nglini ola bilishiga, ular о‗rtasida dо‗stona munosabatlarning 
о‗rnatilishiga  bog‗liq.  Hozir  О‗zbekistonda  136 millat  va  elat  vakillari  tinch, 
farovon hayot  kechirmoqda.  Ular  о‗zbeklar  bilan  bir qatorda bunyodkorlik ishlari 
bilan shug‗ullanmoqdalar. Mamlakatimizda har bir millatning tili, madaniyati, urf-
odatlari  va  rasm-rusumlarini  tiklash,  tarixiy  vatan  bilan  aloqa  va  munosabatlarni 
bog‗lashga, milliy his-tuyg‗ularning namoyon bо‗lishiga keng yо‗l ochib berilgan. 
Bu esa mamlakatimiz barqaror rivojlanishining kafolatidir. 
                                                 
35
 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Тошкент, «Ўзбекистон», 1999, 9-бет.
 

---

Biz  yashayot-gan,  avlodlarimiz  yashaydigan  Yer  sayyorasi  o‗nlab  millatlar, 
xalqlar, elatlarning  umumiy  uyidir. Jahonda, ular  taraqqiyotning  qaysi  bosqichida 
bo‗lmasin,  har  birining  o‗z  o‗rni,  qadr-qimmati  bor.  Masalan,  biz  hozir 
taraqqiyotning  quyi  bosqichidagi  insonlar  hayotini  Afrikadagi  hanuz  urug‗chilik 
yoki qabilachilik tuzumida  yashayotgan odamlar hayotidan bilib olamiz. Odamlar 
oqilona va bag‗rikenglik bilan, hamkorlik bilan yashasa, bu qabilalar ham bir kuni 
albatta taraqqiyotning yuqori bosqichlariga ko‗tarilishiga ishonamiz. 
―Har  qanday  millat,  -deydi  Prezidentmiz,  -u  naqadar  kichik  bo‗lmasin 
insoniyatning  boyligidir  va  har  qanday  milliy  birlik-ning,  uning  til,  madaniy  va 
boshqa  xususiyatlarining  yo‗q  bo‗lib  ke-tishi  Yer  yuzasidagi  madaniy  va  genetik 
fondning, shaxs imkoniyat-larining qashshoqlashuviga olib keladi‖. 
Yurtboshimizning  bu  fikri  biz  o‗rganayotgan  fanning  bosh  masalalaridan 
birini, mohiyatini aniqlashga yo‗llanmadir. 
Milliy g‗oya mohiyatini tushunish bilan bog‗liq asosiy metodologik masala – 
bu  uning  ijtimoiy  g‗oyaning  boshqa  shakllaridan  far-qlanuvchi  xususiyatlarni 
ajratish,  ta‘rifini  ishlab  chiqish  bilan  bog‗liqdir.  Mazkur  masalada  bir  qator 
yondashuvlarni  ajratish  mum-kin.  Xususan,  ―G‗oya  bir  mamlakatning  o‗ziga 
taalluqli bo‗lsa, uni milliy g‗oya deyish mumkin‖ yoki ―Vatanning ilg‗or kishilari 
tomo-nidan  ishlab  chiqiladigan  va  hech  bo‗lmaganda,  fuqarolarning  ko‗p-chiligi 
tomonidan  qo‗llab-quvvatlanadigan  g‗oyalarga  milliy  yoki  umummilliy  g‗oyalar 
deyiladi‖, -degan qarashlar shular jumlasidan-dir.  
Muayyan  hollarda  bir,  to‗g‗rirog‗i,  butun  mamlakatga  taalluqlilik  ijtimoiy 
g‗oyaning milliy maqomini ko‗rsatuvchi belgilardan biri sifatida chiqishi mumkin. 
Ammo  bu  milliy  g‗oyaning  mohiyatini  belgilab  beruvchi  asosiy  mezon  bo‗la 
olmaydi. Aks holda, muayyan  mamlakatda hukmron bo‗lgan agressiv millatchilik 
yoki irqchilik kabi g‗oyalarni ham milliy g‗oya sifatida tan olishga to‗g‗ri keladi. 
Ikkinchi  yondashuvda  esa,  milliy  g‗oyaning  mohiyati  uning  ko‗pchi-lik 
tomonidan  qo‗llab-quvvatlanishi  bilan  cheklab  qo‗yilmoqda.  Ilmiy  g‗oyaning 
olimlarning  muayyan  qismi  tomonidan  to‗g‗ri  tushu-nilmasligi,  tan  olinmasligi 
uning  ilmiyligini  inkor  etish  uchun  asos  bo‗lmaganidek,  milliy  g‗oyaning 
mohiyatini  ham  fuqarolarning  ko‗pchiligi  tomonidan  tan  olinishi  bilan  bog‗lab 
qo‗yish  o‗rinli  emas.  Negaki,  ko‗pchilik  tomonidan  tan  olinishi  milliy  g‗oyaning 
mohiya-tini  emas,  balki  uning  mavqeini,  jamiyatning  turli  qatlamlari  tomonidan 
tan olingani, ular orasida nechog‗li keng tarqalganini anglatadi. 
Bizningcha,  milliy  g‗oyaning  o‗ziga  xos  xususiyat,  uning  g‗oyaning 
sub‘ektiga  ko‗ra  ajratiluvchi  boshqa  shakllardan  tub  farqi  millat-ning  ijtimoiy 
hodisa  sifatidagi  mohiyatidan  kelib  chiqib  belgi-lanmog‗i  lozim.  Shunday  ekan, 
millatning  o‗tmishi,  buguni  va  istiq-bolini  anglashni  o‗zida  mujassamlashtirgan, 
uning  etnoijtimoiy  birlik  sifatidagi  tub  manfaatlari  va  maqsadlarni  ifodalaydigan, 
taraqqiyotiga xizmat qiladigan g‗oyaga milliy g‗oya deyish mumkin. 
Masalaga  bunday  yondashuv,  birinchidan,  milliy  g‗oyaning  u  yoki  bu 
xususiyatlari,  tomonlarini  birinchi  o‗ringa  chiqarib,  uning  mazmu-nan 
kambag‗allashuvini  keltirib  chiqaradigan  turli  ko‗rinishdagi  ―yig‗ma‖  ta‘riflardan 

---

qochish  va  ikkinchidan,  g‗oyaning  boshqa  shakl-laridan  tub  sifatiy  farqini  ochib 
berish imkonini beradi. 
Bugungi  kunda  Yer  yuzasida  mavjud  bo‗lgan  ikki  yuzdan  ortiq  dav-latning 
aksariyati  ko‗p  millatli  (polietnik)  tarkibga  ega  bo‗lib,  ularning  har  biri  muayyan 
o‗ziga xoslik bilan ajralib turadi. Ko‗p millatlilik O‗zbekistonga ham xosdir.  
Ma‘lumotlarga  ko‗ra,  1897  yilda  mamlakatimizning  hozirgi  hu-dudida  70 
millat  va  elat  vakillari  yashagan  bo‗lsa,  1926  yilda  ular-ning  soni  91  taga,  1959 
yilda  113  taga,  1979  yilda  123  taga,  1989  yilda  136  taga  yetgan.  Turli  millat 
vakillarining mavjudligi mam-lakatimiz hayotiga o‗ziga xos rang-baranglik baxsh 
etmoqda. 
O‗zbekistonga  etnik  guruhlarning  mamlakat  bo‗ylab  tarqoq  yasha-shini 
ifodalaydigan  ko‗p  millatlik  bilan  bir  qatorda,  muayyan  millatlar  vakillarining 
alohida  hududlarda  g‗uj  (kompakt)  bo‗lib  yashash  holatini  nazarda  tutadigan 
multimillatlilik  ham  xosdir.  Bu  oqilona  tashkil  etilgan  milliy  siyosat,  millatlararo 
totuvlik  g‗oyasi  ustuvorligining  mamlakatimiz  uchun  ham  muhim  hayotiy  axa-
miyatga ega ekanligini ko‗rsatadi.  
O‗zbekiston  aholisi  (1.01.2005  yil  holatiga  ko‗ra  va  ming  kishi  hisobida) 
26006,8  kishini  tashkil  etadi.  Aholimiz  milliy  tarki-bida  o‗zbeklar  20804,0 
(80,0%), boshqa millatlar vakillari 5202.8 (20.0%) kishini, shundan qoraqalpoqlar 
562,8  (2.2%),  tojiklar  1302,8  (5.0%),  ruslar  970,0  (3.8%)  qozoqlar  939,5  (3,6%), 
tatarlar 250.6 (0,9%), qirg‗izlar 241,5 (0,9%), turkmanlar 157,8 (0,6%), koreyslar 
155,9 (0,6%), kishidan iborat. 
O‗zbekiston  o‗zi  tanlagan  milliy  siyosat  modelining  mohiyatini 
mustaqilligining ilk kunlaridanoq ochiq bayon qilib, tegishli huquqiy zamin yarata 
boshlagan  edi.  Xususan,  O‗zbekiston  Respub-likasining  Davlat  mustaqilligi 
to‗g‗risidagi  Oliy  Kengash  Bayono-tida  O‗zbekiston  o‗z  xududida  yashovchi 
barcha  xalqlarga  teng  imkoniyat-larni  kafolatlashi,  irqchilik,  shovinizm, 
millatchilikka, xalqlar-ning huquqlarni cheklash yo‗lidagi har qanday urinishlarga 
qat‘iyan  qarshi  chiqishi  e‘lon  qilingan  edi.  Bunday  qoida  1991  yilning  31 
avgustida  qabul  qilingan  ―O‗zbekiston  Respublikasining  davlat  mustaqilligi 
asoslari to‗g‗risida‖gi qonunda ham mustahkamlab qo‗yildi. 
Respublikamiz  amalida  ana  shu  qoidaga  qat‘iy  rioya  qilib  kel-moqda. 
Bugungi  kunda  bu  milliy  siyosat  Konstitutsiyamizda  quyidagicha  o‗z  ifodasini 
topgan: 
milliy  til,  urf-odatlar  va  an‘analar  hurmat  qilinishini  ta‘-minlash  va  ularning 
rivojlanishi uchun qulay shart-sharoit yaratish; 
fuqarolarning  jinsi,  irqi,  millati,  tili,  dini,  e‘tiqodi,  shax-si,  ijtimoiy  kelib 
chiqishi va mavqeidan qat‘i nazar, tengligi; 
milliy mansubligidan qat‘i nazar, fuqarolarning mamlakat siyosati va ijtimoiy 
hayotidagi teng huquqli ishtirokini kafo-latlash, ularning konstitutsiyaviy huquq va 
erkinliklariga qarshi qaratilgan milliy, irqiy, diniy adovat va nizoni targ‗ib qiluvchi 
faoliyatga yo‗l qo‗ymaslik; 
O‗zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot. Siyosiy institutlar, mafkuralar va 
fikrlar xilma-xilligi asosida rivojlanishini ta‘minlashdek asosiy tamoyillar shaklida 
hayotga tatbiq etilmoqda. 

---

Ushbu  tamoyillar  Konstitutsiyamizda  mustahkamlab  qo‗yilgan  va  ta‘bir  joiz 
bo‗lsa,  ―etnik  rang‖  kasb  etgan  tamoyillardir.  Aslida  esa  ―O‗zbekiston  xalqini, 
millatidan  qat‘i  nazar,  O‗zbekiston  Respublikasining  fuqarolari  tashkil  etadi‖,  - 
degan  qoidadan  kelib  chiqilsa,  Asosiy  Qonunimizda  belgilab  qo‗yilgan  huquq  va 
erkin-liklar  aholining  barcha  qatlamlariga  birdek  tegishli  ekani  angla-shiladi. 
Demak,  milliy  siyosatimizning  asosiy  maqsadi  kishilarning  etnik  va  boshqa 
belgilardan  qat‘i  nazar,  yagona  O‗zbekiston  xalqi  si-fatida  jipslashuvi  va 
millatlararo totuvlikka asoslangan birli-giga erishishdir. 
Biz  oilaviy  totuvlik,  qo‗shnilararo  totuvlik,  qarindoshlararo  totuvlik 
nimaligini juda yaxshi bilamiz. Millatlaro totuvlik esa milliy istiqlol mafkurasining 
asosiy g‗oyalaridan biri bo‗lib, muayyan hudud, davlatda turli millat vakillarining 
tinchlikda ham-jihat yashashi, hamkorlikda faoliyat yuritishi, o‗zaro ahil munosa-
batlarda bo‗lishini anglatadi(III. 3 -chizma). 
Davlat  mustaqilligini  mustahkamlash  mamlakatda  yashaydigan  barcha  aholi 
tabaqalari,  ijtimoiy  guruhlar,  elat  va  millatlar  o‗rta-sidagi  munosabatlarning 
qandayligiga  ham  ko‗p  jihatdan  bog‗liqdir.  Hozirgi  paytda  Respublikamizda  80 
dan  ortiq  milliy,  madaniy  mar-kazlar  ishlab  turibdi.  Ular  o‗rtasidi  hamkorlik, 
millatlar  o‗rtasi-da  totuvlik  bo‗lmas  ekan,  davlat  mustaqilligini  rivojlantirish 
mushkul bo‗ladi. Ayniqsa, ko‗p millatli davlatda bu jarayon muhim-dir.  
O‗zbekistonimizda 30-yillarda ellikdan ortiq millat va elat vakillari yashagan 
bo‗lsa,  endilikda  ular  130  dan  ortiqdir.  Demak,  bu  hol  davlatimizning 
mustaqilligini  mustahkamlash  uchun  yangi  vazifalarini  keltirib  chiqaradiki, ularni 
juda ehtiyotkorlik va vazminlik bilan bajarishga intilish talab etiladi. 
Sababi,  yuqorida  aytib  o‗tilgan  toifalarning  barchasi  mamlakat  mutaqilligi 
uchun u yoki bu darajada say-harakatlar qiladilar, mamlakatni moddiy va ma‘naviy 
boyitadilar.  Zero,  mustaqillikni  mustahkamlashga  harakat  qilayotgan  fuqarolarni, 
ayniqsa,  yoshlarni  ma‘naviy  yetuk  qilib  tarbiyalash  kechiktirib  bo‗lmaydigan 
vazifadir.  Shu  sababli,  taraqqiyotdagi  boshqa  yo‗nalishlar  bilan  birga  xalq 
manfaatini ifodalaydigan,  ma‘naviyatini boyitadigan milliy istiqlol mafkurasining 
yaratilishi zamon talabidir. 
Milliy  istiqlol  mafkurasi  endilikda  hayotga  tatbiq  etilayotir.  Bu  mafkura  va 
uning  mazmuni  to‗g‗risida  matbuotda  iliq  so‗zlar  aytilayotganining  guvohimiz. 
Shu  sababli  biz  mafkurada  tilga  olin-gan  va  ma‘naviyatimizning  eng  muhim 
qirralaridan biri bo‗lgan mil-liy g‗ururni shakllantirishdagi omillar, uning iqtisodiy 
va ma‘-naviy jihatlari to‗g‗risida fikr yuritmoqchimiz. 
Prezident  I.A.Karimov  ―O‗zbekistonning  o‗z  istiqlol  va  taraq-qiyot  yo‗li‖ 
nomli asarida: ―O‗zbek xalqining yuksak milliy qadr-qimmati, or-nomusi va shon-
sharafi,  uning  o‗ta  mehribonligi  va  sof  vijdonliligiga  asoslangandir.  Biz  bundan 
keyin ham o‗zbeklarning milliy g‗ururini ma‘naviy  yuksaltiramiz, shu bilan birga 
umumiy  Vatanimizda  biz  bilan  birga  yashovchi  va  O‗zbekiston  Respublikasiga 
sadoqatli  bo‗lgan  barcha  xalqlar  bilan  birodarlikka  intilamiz‖,  -  deb  ta‘kidlagan 
edi. Bu so‗zlarda juda chuqur ma‘no bor. Sobiq ittifoq davrida ―dunyoviy millat‖, 
―dunyoviy  til‖,  ―dunyoviy  mada-niyat‖  kabi  umumjahon  maqsadlar  asosida  fikr 
yuritilganligi sa-babli milliy g‗urur chetga chiqib qolavergan edi. Natijada, ―yirik‖ 
millatlar  soyasida  boshqa  millatlar  g‗ururi  ravnaq  topmadi.  Chunki,  mehnatkash 

---

xalq  ongiga  kundalik  hayotimizdan  uzoq  fikrlar  sing-dirilib  kelinganki,  bu 
jarayonda  boshqa  ba‘zi  xalqlar  singari  o‗zbek  xalqining  ham  milliy  g‗ururi 
toptaldi,  qiyinchiliklarga  duch  keldi.  Endilikda  xalqimiz  mustaqillik  sharofati 
bilan, bu muhim jab-hada qaddini rostlamoqda. 
Milliy  g‗urur  to‗g‗risida  so‗z  ketar  ekan,  bu  masalaning  nozik-ligini  xech 
qachon  unutmaslik  zarur.  U  hasad  bilan  emas,  balki,  havas  bilan  yuksalmog‗i 
kerak.  G‗urur  to‗g‗risida  turlicha  fikr  yuritgan  allomalar  uning  salbiy  va  ijobiy 
tomonlarini  taroziga  solib  ish  yuritishni  uqtirganlar.  Jumladan,  ingliz  tanqidchisi 
J.Kollinz  milliy  g‗ururni:  ―Garchi  yaxshilik  hisoblansa-da,  lekin  ko‗p  yomon-
liklarning  boshidir‖,-degan  bo‗lsa, nemis  yozuvchisi  I.Zeyme:-  ―Agar  biz  haqiqiy 
g‗ururli  bo‗lganimizda  edi,  dunyoni  bu  qadar  razilliklar  bosmas  edi‖-deb  yozadi. 
Yunon  faylasufi  Teofrast:-  ―G‗urur-o‗zidan  boshqalarning  bariga  nisbatan  o‗ziga 
xos  bir  nafratdir‖-deydi.  Franztsuz  adibi  M.Janlis:-  ―G‗urur  ko‗pincha  haqiqiy 
ulug‗vorlikka g‗ov bo‗ladi‖,-degan bo‗lsa, at-Termiziy:- ―Mag‗rurning turishi xu-
nuk‖-deydilar. 
Bu kabi fikrlardan ko‗rinib turibdiki, g‗urur yuqorida ta‘kidlanganidek, noyob 
va  murakkab  jarayondir. Milliy  mafkuraning har  bir  targ‗ibotchisi va  tinglovchisi 
mazkur  fikrlardan  tegishli  hulosa  chiqarib,  masalaga  jiddiy  yondashishi  va  uni 
hayotga 
tadbiq 
etishi 
kerak. 
Xususan, 
frantsuz 
ahloqshunos 
olimi 
F.Laroshfukoning:-  ―G‗urur  barchaga  xos  xususiyat:  ammo  farqi  shundaki,  uni 
qachon  va  qaerda  ko‗rsatishni  bilish  kerak‖,-degan  da‘vatiga  amal  qilinsa, 
mantiqqa to‗g‗ri kelar edi. 
Xalqimizning  ―G‗ururi  bor  elning  minorasi  baland  bo‗ladi‖,  degan  ajoyib 
naqldan  kelib  chiqsak,  boshqa  muhim  jarayonlar  singari  milliy  g‗ururni  ham 
shakllantirmay turib, O‗zbekistonimiz musta-qilligi barqaror, uning kelajagi buyuk 
bo‗lishiga  to‗la  erisholmay-miz.  Milliy  g‗ururning  shakllanishi  va  rivojlanishi 
iqtisodiy  sohaga,  ya‘ni  to‗qchilikka,  moddiy  noz-ne‘matlarning  yetarlicha  to‗kin-
ligiga  ham  ko‗p  jihatdan  bog‗liq.  Shu  sababli,  milliy  istiqlol  mafkurasini  xalqqa 
singdirishning  siyosiy  tomonlaridan  biri  bu–iqtisodiy  sohadir.  Avvalo,  el-yurt 
uchun  yetarli  miqdorda,  keyin  esa  eksportga  yuboriladigan  sifatli,  moddiy 
boyliklarni  ishlab  chiqar-masak,  milliy  g‗ururimizni  yuksak  darajaga  ko‗tara 
olmasligimiz  tabiiydir.  Yetarlicha  to‗kin  va  sifatli  mahsulot  esa  xalqimizning 
jo‗shqin mehnati asosida yuzaga keladi. Bugun xalq, har bir fuqaro ongli mehnat 
qilgandagina, mahsulot sifati oshadi, miqdori ham ko‗payadi. 
Milliy  mafkurani  xalqqa  singdirish  uchun  o‗tkaziladigan  har  bir  tadbir 
xo‗jako‗rsinga  o‗tkazilmasdan,  balki  astoydil,  vijdonan  amalga  oshirilishiga 
erishish  kerak.  Har  bir  ma‘ruzachi  dalillar  asosida  tinglovchining  fikrlash 
qobiliyatini  shu  darajada  uyg‗o-tishi  kerakki,  u  iqtisodiyot  sohasida  bilimi  yetarli 
bo‗lmasa, beix-tiyor bilim olishni o‗z oldiga maqsad qilib qo‗ysin, ta‘bir joiz bo‗l-
sa, o‗zligini iqtisodiy jihatdan ham anglashga harakat qilsin. 
Milliy 
istiqlol 
g‗oyasi 
va 
mafkurasini 
targ‗ib 
qilish 
uchun 
targ‗ibotchilarmizning  hozirga  qadar  egallagan  iqtisodiy  bilimlari  kamlik  qiladi. 
Sababi,  ko‗pgina  targ‗ibotchilar  keng  ko‗lamda  ma‘ruza  qilib,  barcha  sohani 
umumiy  jihatdan  qamrab  olishga  harakat  qilganlar.  Natijada  ma‘ruza  oldiga 
qo‗yilgan maqsad ham mavhum-lashgan. Shu sababli, ma‘ruzalarga milliy istiqlol 

---

g‗oyasi  nuqtai  nazaridan  yondashilsa,  maqsadga  muvofiq  bo‗ladi.  Bu  ma‘ruzalar 
qis-qa,  mantiqan  kuchli,  g‗oyadagi  chizgilar  hamda  shiorlar  asosida  tuzil-gan 
bo‗lsa, samarali, ta‘sirchan bo‗ladi deb o‗ylaymiz. 
Ma‘lumotlarimiz umumiylikdan alohidalikka qarab yo‗nalgan bo‗lishi kerak. 
Iqtisodiy  soha  bo‗yicha  milliy  g‗ururni  shakllantirish  uchun  yuqoridagi 
fikrlarni  mustahkamlash  maqsadida  hozir  mamlakati-mizda  yetishtirilayotgan 
paxta,  ipak,  qorako‗l  hamda  paxtani  qayta  ishlash,  qishloq  xo‗jaligi  va 
to‗qimachilik mashinalari, oltin, foy-dali qazilmalar, radiotexnika mahsulotlari va 
turli  xalq  is‘te-moli  mollari,  umuman,  moddiy  boyliklarimiz  to‗g‗risidagi  ilmiy 
asoslangan  dalillar  va  ma‘lumotlarga  ega  bo‗lish  zarur.  Ishlab  chiqarishimizning 
bu  yetakchi  sohalarini  tilga  olganda,  ularni  boshqa  mamlakatlar  bilan  taqqoslab 
gapirish maqsadga muvofiqdir. 
Xullas,  milliy  g‗ururni  avvalo,  iqtisodiy  jihatdan  o‗z-o‗zini  anglashdan 
boshlash,  har  bir  kishi  iqtisodiy  sohada  ustuvor  bilimga  ega  bo‗lishi  kerak.  O‗z-
o‗zini iqtisodiy jihatdan anglash, har bir ki-shidan o‗z ustida qo‗shimcha ishlashni, 
bilim  doirasini  kengayti-rishni  talab  etadi.  Albatta,  o‗z-o‗zini  anglash  nafaqat 
iqtisodiy  sohani  bilish,  balki  o‗z  tarixini,  ona  tili,  dini,  avlod-ajdod-larini,  milliy 
urf-odatlarini,  axloqiy  qarashlari,  an‘analari,  o‗z  xalqining  dunyo  madaniyatini 
rivojlantirishga  qo‗shayotgan  hissasini  yodgorliklari  va  boshqa  ko‗plab 
jarayonlarni  mukammal  bilishni  talab  etadi.  Binobarin,  shu  jarayonlarni  har  bir 
shaxs  mukammal  bilmas  ekan,  odatdagi  muloqatda  yoki  chet  mamlakat  kishilari 
bilan suhbatlarda o‗zining kim ekanligini, avlodlari kim ekanini tanita olmaydi. 
Ma‘lumki, milliy g‗urur insonning rang, gavda tuzilishi, irqi, jinsi yoki diniga 
qarab  belgilanmaydi.  Milliy  g‗ururni  bu  alo-matlarga  qarab  belgilovchilar  qattiq 
adashadilar,  undaylar  sho-vinistlardir.  Aslida  bunday  kishilarning  dunyoqarashi 
buzilgan  bo‗lib,  bilim  saviyasi  sayozdir.  O‗zbek  xalqi  bunday  qarashlarni  o‗ziga 
yot  deb  biladi,  o‗z  milliy  g‗ururini  millatning  insonparvarlik  xislatlaridan  kelib 
chiqib  yuksaltiradi.  Islom  va  boshqa  din-larning  bu  sohadagi  ijobiy  tomonlariga 
suyanadi. 
Iqtisodiy  soha  bilan  bir  qatorda  milliy  g‗ururni  yanada  yuqoriroq  darajaga 
ko‗tarishning ikkinchi muhim bir jihati–bu ma‘naviy yetuklikni egallashga bog‗liq. 
Jamiyatimizdagi  kishilar  o‗z  mutaxassisligi,  ishlaydigan  sohasini  yaxshi  bilishi 
mumkin. Le-kin, ma‘naviy yetuklik bo‗lmasa, milliy g‗ururni ko‗tarish, uni targ‗ib 
qilish  amri  maholdir.  Ma‘lumki,  Prezidentimiz  tashabbusi  bilan  keyingi  yillarda 
ko‗plab  talabalar,  tadbirkorlar,  tuman,  shahar,  viloyat  hokimliklari  vakillari  chet 
ellarga  bomoqdalar.  Kelajakda  bu  ish  yanada  rivojlanishiga  aminmiz.  Xorijga 
borayotgan har bir kishi o‗z xalqining milliy g‗ururi qirralarini  mukammal bilishi 
zarur. Ayniqsa, hozirgi talabalarimiz milliy g‗ururni, uning qir-ralarini bilish bilan 
birga, uning targ‗ibotchilari ham bo‗lishlari kerak. Talabalarni targ‗ibotchilar qilib 
yetishtirishni  esa  maktabda  o‗quvchilik  davridan  boshlash  zarur.  Maktab 
o‗quvchilari  ko‗pchiligi  kelajak  talabalardir.  Mustahkam  bilimni,  ma‘naviyat, 
qadriyat,  urf  –  odatlar,  udumlarni  hamda  allomalarimizning  ta‘limotlarini 
o‗quvchilarga  hozirdan  keng  dasturlar,  puxta  darslik  va  rejalar  aso-sida 
tushuntirishni  boshlash  –  davr  talabi.  Zero,  o‗quvchilar  talaba  bo‗lganlarida  bu 
bilimlar  uchun  puxta  zamin  vazifasini  o‗taydi.  Aynan  shu  bilimlar  kelajak  uchun 

---

bebaho ekanligi va milliy g‗urur-ni shakllantirishda ham o‗ta muhim omil bo‗lishi 
aniq. 
Buning  uchun  ayniqsa,  ijtimoiy  fanlar  o‗qituvchilari,  barcha  mu-rabbiylar 
mas‘uliyatni  his  qilishlari,  jonkuyar  bo‗lishlari  lozim.  Kelajakda  chet  davlatga 
borayotgan talabalar ham o‗z zimmasiga katta mas‘uliyatni olib, borgan mamlakati 
madaniyatini  tezda  o‗ziga  sing-dirib,  o‗z  xalqi  madaniyatini  uyg‗unlashtirish 
hamda  o‗z  millatiga  xos  bo‗lgan  g‗ururni  o‗rni  bilan  targ‗ib  qilishni  o‗ylab 
boradilar. Ma‘-lumki, xorijga qadam qo‗ygan kishilarga e‘tibor o‗n karra oshadi. 
Salomlashish,  muloqot  qilish,  mehmonxonada  yashash,  kiyinish,  suhbat 
qilish,  kishilarga  munosabat,  urf  –  odatlar  barchasi  hushyor-likni  talab  etadi. 
Afsuski,  borgan  kishilarning  hammasi  ham  bu-larning  o‗ta  muhimligiga  hamisha 
e‘tibor  beravermaydi.  Sir  emaski,  chetga  borayotgan  ba‘zi  sayohlarimiz  xorijga 
borganda  kiyim  –  kechak,  sovg‗a  buyumlariga  diqqatni  ko‗proq  qaratadilar, 
imkoniyat  bo‗lsa,  o‗sha  buyumlardan  ko‗proq  olib  qaytishni  o‗ylaydilar.  Milliy 
g‗urur  to‗g‗risida  o‗ylash  esa,  afsuski,  yodimizdan  ko‗tarilar  darajada  bo‗la-di. 
Axir biz, buyuk jahongirlar, mo‗tabar mutafakkirlar, ulug‗ alo-malar avlodlarimiz-
ku!  Ular  timsolida  o‗zbek  xalqining  kim  ekan-ligini,  o‗zbek  xalqining  jahon 
madaniyatiga,  umuminsoniy  qadriyat-larga  qo‗shgan  ulkan  hissasini  endi  dunyo 
ahli  biladigan  payt  keldi-ku!  Endilikda,  barchamiz  o‗zbek  xalqini  dunyo  ko‗zi 
o‗ngida  yana  bir  pog‗ona  ko‗tarishga  harakat  qilishimiz  kerak  emasmi?  Milliy 
mada-niyatimiz va axloqimizning mustahkam zaminga ega ekanligini endi olamga 
ko‗rsatishimiz kerak emasmi?  
Ming  afsuski,  oramizdan  chiqqan  ayrim  o‗zbek  ―vatanparvar‖  lari  milliy 
g‗ururimizni  ham  mutlaqo  unutib,  faqat  o‗z  shaxsiy  manfaatini  o‗ylab,  chetdan 
turib,  ona  -  Vatanga  tosh  otmoqdalar.  Aniq-rog‗i  ―Ozodlik‖,  ―Bi-bi-si‖,  ba‘zan 
Rossiya  ommaviy  axborot  vosita-lari  eshitirishlarini  eshitib,  xorijdan  chiqqadigan 
gazetalardagi  tirnoq  ostidan  kir  qidiruvchi  ba‘zi  bir  maqolalarni  o‗qib,  beixtiyor 
g‗azabing keladi. 
Amalda  Yurtboshimiz  tufayli  dunyoning  ko‗pgina  yirik  va  ilg‗or 
mamlakatlari  o‗zbek  xalqini,  uning  madaniyatini,  mustaqil  davlati-ni  tan  olib 
hurmat  –  ehtirom  ko‗rsatsa  –  yu,  o‗zimizdan  chiqqan  uch  –  to‗rt  nafar 
―vatanparvar‖lar esa milliy g‗ururimizni unutib, yegan non - tuzini oqlash o‗rniga 
tuzliqqa tupursa, bu qaysi aqlga sig‗adi. Shu ―vatanparvar‖lar birorta kamchiliksiz 
davlatni topib bera olarmikanlar. Albatta, yo‗q. Shunday qiyin bir sharoitda O‗zbe-
kistonning nisbatan to‗qligi va tinchligini nega sezib, sezmaslikka oladiganlar, oqni 
qora  deb  ko‗rsatishga  urinadilar.  O‗zbekistondagi  o‗tish  davri  qiyinchiliklarini 
ayuhannos solib qoralaydilar. Ular kimlarning nog‗orasiga o‗ynamoqdalar? 
Har bir targ‗ibotchi bu voqea, hodisalarni hisobga olish uchun uni ilmiy talqin 
qila olishi lozim. Albatta, bular haqida fikr yuritish uchun ham chuqur bilimga ega 
bo‗lish talab qilinadi. Demak, ―Odamdan yuqori turarkan olam, bilim olmoqlikka 
muhtojdir odam‖- degan naqlga amal kilib, milliy istiqlol g‗oyasini ting-lovchiga 
singdirish uchun har bir targ‗ibotchi o‗z ustida ishlashi davr talabidir. 
Yurtboshimiz  milliy  g‗ururni  tiklash  maqsadida  olib  borayotgan  say-
harakatlari tahsinga loyiqdir. Prezidenimiz qaerga bormasin, u o‗sha mintaqa yoki 
davlatdagi  aholining o‗zbek xalqiga bo‗lgan hurmatini oshirib ,  o‗zbekona  milliy 

---

madaniyat  va  qadriyatlarni,  o‗ziga  xos  xususiyatlarni  yuksak  darajada  namoyish 
qilib  qaytadi.  Yurtboshimizning  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  Bosh  Assam-
bleyasi  majlisida  so‗zlagan  ilmiy  amaliy  yo‗nalishdagi  nutqi  to‗g‗-risida  ham 
dunyo matbuotida ko‗p iliq so‗zlar aytilganining guvohimiz. 
Milliy  g‗urur  birdaniga  shakllanib  qolmaydi,  albatta.  Uning  uchun  avvalo 
yoshlarimizda  or-nomus  tuyg‗ularini  shakllantirib  bo-rish  lozim.  Chunki  milliy 
g‗urur  mavhumlikdan  emas  har  bir  kishi-ning  or-nomusidan  kelib  chiqadi.  Or-
nomussiz odamda hech qachon milliy g‗urur, umuman, g‗ururning o‗zi bo‗lmaydi.  
Or-nomus  yaqin  tushunchalar  (tuyg‗ular)  bo‗lib,  adabiyotlarda  ular-ga 
shunday izoh beriladi: 
Nomus – kishining o‗z obro‗sini ulug‗lash va ardoqlash his tuy-g‗usi. 
Beayb  parvardigor,  deydi  xalqimiz.  Haqiqatdan  ham  hayotda  hech  xato 
qilmaydigan odam yo‗q. Tajribasiz, e‘tiqodi, milliy g‗ururi shakllanmagan yoshlar 
ayniqsa,  juda  ko‗p  xato  qiladilar.  Biroq  xal-qimiz  bag‗ri  kengligi  uchun  yoshlar 
pushaymon  bo‗lsa,  ularni  kechira-dilar.  Buning  yorqin  misoli  sifatida 
Prezidentimizning  adashib,  diniy  ekstemistik  oqimlar  ta‘siriga  berilgan,  ammo 
keyin  pushay-mon  yegan  yoshlarni  kechirganini  ko‗rsatish  mumkin.  Kechirim 
so‗rash  ham  oriyatli  kishi  qo‗lidan  keladi.  Chunki  or  –  kishining  o‗ziga  nomu-
nosib  yoki  ep  ko‗rilmagan  ishidan,  narsadan  xijolat  bo‗lish,  uyalish  tuyg‗usini 
bildiradi. 
Or-nomus tuyg‗ulari barcha millatlar uchun xosdir. Biroq, ko‗ri-nib turibdiki, 
biz  yoshlarda  o‗zimizga  xos,  o‗zbekona  or-nomus  tuyg‗u-larini  shakllantirmay 
turib, milliy g‗ururni yarata olmaymiz. Milliy g‗urursiz esa milliy istiqlol g‗oyasini 
tasavvur ham qilib bo‗lmaydi. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, milliy g‗ururni aholiga yanada chuqurroq 
singdirish, yoshlarda or-nomus tuyg‗usini yuksal-tirish va ularni yuksak darajasiga 
ko‗tarish uchun katta kuch-g‗ayrat sarflash lozim bo‗ladi. Bu ish eskirgan shiorlar, 
dabdabali  yig‗i-lishlar,  haybarakallachilik  bilan  o‗tkaziladigan  ommaviy  tadbirlar 
orqali  bo‗lmaydi.  Bu  bilan  kerakli  natijaga  erishish  qiyin.  Xalqimizda  shunday 
udumlar,  urf-odatlar  borki,  ularda  an‘anaviy  va  zamonaviy  qadriyatlar 
uyg‗unlashib, milliy g‗ururni rivojlan-tirishga juda qo‗l keladi. 
Mustaqillik kuni, Navro‗z va Hayit bayramlari, Vatan himoya-siga  yuborish 
arafasidagi  tadbirlar,  hosillar  sayli,  Xotin-qizlar  bayrami,  Konstitutsiya 
nishonlanadigan kun, aholining to‗y marosim-lari, yubileylar, xotira kunlari, salom 
va  alik,  gap-gashtak,  hovli  to‗ylar,  hashar,  ziyoratlar  shular  jumlasidandir.  Bu 
tadbirlardan barcha targ‗ibotchi va notiqlar ko‗ngildagidek foydalana olmayotirlar. 
Shu sababli respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat Kengashi qoshidagi targ‗ibotchilar 
guruhlari  vakillari  bu  muhim  ishda  o‗ta  bilimdon  va  tadbirkor  bo‗lishlari  kerak. 
Binobarin, milliy g‗ururni ko‗tarish har bir fuqaroning aqliy va mehnat faoliyatiga 
katta  ruh  bag‗ish-laydi.  Bu  esa  bizga  jamiyatimiz  oldida  turgan  qiyin 
muammolarini yechishda yordam beradi. 
Bunyodkorlik g‗oyalari yurtini obod, xalq hayotini farovon qilishdek olijanob 
maqsadlar  bilan  ajralib  turadi:  tenglik,  va-tanparvarlik,  insonparvarlik, 
xalqparvarlik,  tinchlik,  ozodlik,  hurfikrlik,  do‗stlik,  birodarlik,  bag‗rikenglik, 

---

taraqqiyot va h.k. ular insoniyat tsivilizatsiyaga erishgan davrlardan buyon jamiyat 
hayotining eng ezgu g‗oyalari sifatida yashab kelmoqda. 
Prezident Islom Karimovning ―O‗zbek tom ma‘noda bunyodkor-dir‖, - degan 
so‗zlarida ham ana  shu boqiy g‗oyalarning ma‘no-mazmuni o‗z ifodasini topgan. 
Bunday bunyodkorlik xalqimizga ota-bobolari-mizdan merosdir. 
Insoniyat  tarixida  odamlar  ongi  va  shuuriga  adolat,  haqiqat,  ezgulik, 
mehnatsevarlik kabi yuksak g‗oyalar urug‗ini sepgan zot, payg‗ambar Zardushtdir. 
―Avesto‖ kitobida quyidagi satrlar mavjud: 
―Ezgu fikr, ezgu so‗z va ezgu ishlar bilan ezgu fikr, ezgu so‗z va ezgu ishni 
alqaydi.  O‗zimni  boru  ezgu  fikrga,  ezgu  so‗zlar  (aytish)ga,  ezgu  ishlar  amaliga 
bahshida  qilaman,  barcha  yomon  fikrlardan  yomon  so‗zu  yomon  ishlardan  yuz 
o‗giraman‖.  Bu  buyuk  g‗oyalar  bundan  2700  yil  muqaddam  yashab  o‗tgan 
vatandoshimiz  Zardushtning  o‗lmas  mafkurasi  edi.  Abu  Nosir  Forobiy  o‗zining 
―Fozil odamlar shahri‖, ―Fuqaro-lik siyosati‖, ―Baht saodatga erishuv haqida‖ kabi 
asarlarida  oliyjanob  jamiyat,  adolatli  tizim  haqidagi  fikr-mulohazalarini  bayon 
qilib,  o‗z  davri  uchun  izchil  ta‘limot  yaratdi.  U  har  tomonlama  yetuk,  barcha 
aholini  baxt-saodatga,  ilm-ma‘rifatga  olib  boruvchi  ideal  jamoa  haqidagi 
g‗oyalarini ilgari surdi. 
Alisher  Navoiy  insonlarni  mehnatga,  yaratuvchanlikka,  adolatga  chaqiradi. 
Ma‘rifatga  asoslangan  jamiyat  yaratishni  orzu  qiladi.  Bu  orzular  ―Farhod  va 
Shirin‖,  ―Saddi  Iskandariy‖  kabi  dostonlarda  o‗z  ifodasini  topgan.  Shoirning  o‗zi 
bunyodkorlik  ishlariga  bosh  –  qosh  bo‗lgan.  Alisher  Navoiy  200  dan  ortiq 
talabalarni o‗z hisobidan o‗qitgan. 
Amir  Temur  g‗oyalarini  yoki  ma‘naviyatini belgilovchi bosh mezo-ni  uning 
butun umr bo‗yi amal qilgan ―Kuch – adolatda!‖ degan shioridir. Bu uning ―Temur 
tuzuklari‖da  mujassamlashgan.  Ushbu  bebaho  tarixiy  asarda  hokimlar  va 
vazirlarning  vazifalari,  o‗z  ishiga  munosabati,  aholi  turgan  qatlami  –  raiyatining 
haq-huquqini himoya qilish, sipohlarga munosabat kabi hayotiy-ma‘naviy, axloqiy 
qonun-qoidalar o‗z ifodasini topgan (III. 5-chizma). 
Sohibqironning  ―Temur  tuzuklari‖dan  olingan  quyidagi  pur-hikmat  satrlar 
fikrimizning dalilidir: 
–  zolimlardan  mazlumlar  xaqqini  oldim.  Zolimlar  yetkazgan  ashyoviy  va 
jismoniy  zararlarini  isbotlaganimizdan  keyin  ularni  shariatga  muvofiq,  odamlar 
o‗rtasida muhokama qildim va bir gunohkorning o‗rninga boshqasiga- jabr zulum 
o‗tkazmadim; 
–  millatning  dardlariga  darmon  bo‗lmoq  vazifangizdir.  Zaif-larni  qo‗ring, 
yo‗qsillarni  boylar  zulmiga  tashlamang.  Adolat  va  ozodlik  dasturiningiz, 
rahbaringiz bo‗lsin; 
– kimki biron sahroni obod qilsa  yoki  qasr  qursa,  yo  biror bog‗  ko‗kartirsa, 
yohud  biror  harob  bo‗lib  yotgan  yerni  obod  qilsa,  birinchi  yili  undan  hech  nasa 
olmasinlar, uchinchi yili qonun qoidaga mu-vofiq xiroj yig‗sinlar. 
Katta-kichik har bir shahar, har bir qishlaqda masjid, madrasa va honaqohlar 
bino  qilsinlar,  faqiru  miskinlarga  langarxona  sol-sinlar,  kasallar  uchun  shifoxona 
qurdirsinlar va ularda ishlash uchun tabiblar tayinlasinlar. 

---

Amur  Temurning  bu  so‗zlari  asrlar  osha  xalqimizning  asl  far-zandlarini  el-
yurt, Vatan haqida qayg‗urishga chorlab kelmoqda. 
Xususan, buyuk  ajdodimiz  Sohibqiron  Amir  Temurning sog‗lom  ma‘naviyat 
mahsuli  bo‗lgan  ―Kuch-adolatda‖  degan  shiori  milliy  g‗oyaning  tarkibiy  qismiga 
aylanib ketgan, mamlakat birligini ta‘minlash, markazlashgan davlat bapro etishda, 
ayniqsa  uni  odillik  bilan  boshqarishda  ma‘naviy-mafkuraviy  asos  bo‗lib  hizmat 
qilgan.  Shu  bois  Temur  saltanatida  ilm-ma‘rifat  yuksak  qadrlangan,  inso-ning 
sha‘ni,  or-nomusi  e‘zozlangan,  inson  va  uning  mol-mulki  dav-lat  muhofazasiga 
olingan,  o‗g‗rilikka  keskin  barham  berilgan  edi.  Sohibqiron  bobomizning: 
―Mening saltanatimning u  chetidan bu che-tiga, boshida oltin to‗ldirilgan laganni 
yosh  bola ko‗tarib  o‗tsa ham  uning  mulkiga  hech kimsa  daxl  eta  olmaydi‖  degan 
so‗zlari hayotiy haqiqat edi.  
 Albatta,  ajdodlarimiz  ishlari  milliy  g‗ururimizni  shakllan-tirishda  muhim 
omil  bo‗lib  xizmat  qiladi.  Shu  bilan  birga  hozirgi  davrda  dunyo  fani  yutuqlarini 
egallash ham milliy g‗oyamizning mezoniga aylangan. Ayni paytda milliy g‗urur 
vatanparvarlik tuyg‗u-lari bilan mushtarakdir. 
Yoshlarimizning o‗zligini anglashi, or-nomusli bo‗lishi ularni yot g‗oyalardan 
saqlaydi.  Mamlakatimizda  yuz  berayotgan  bunyodkorlik  ishlaridan  faxrlanish 
tuyg‗usini  uyg‗otib,  ularning  jahon  qarshi-sidagi  milliy  ma‘rifiy  va  zamonaviy 
qiyofalarini belgilab bera-di. 
Mustaqilligimizning o‗tgan o‗n olti yillik davrida yoshlarning butunlay yangi 
bir  avlodi  balog‗atga  yetdi.  Yoshlar  mamlakatimiz,  xal-qimizning  kelajagi  ekan, 
ularning bugungi tafakkur tarzi qanday, - degan savol har birimizni qiziqtiradi. 
Birinchidan, yoshlar o‗zini, Vatanni, xalqini anglay boshladi. 
Ikkinchidan,  ular  jahonni  avvalgi  avloddan  ko‗ra  ko‗prok  ko‗rib,  taraqqiyot 
qonunlarini tushunib bormoqdalar. 
Uchinchidan, yoshlar mamlakatimizni mudofa qilishda asosiy kuchdir. 
To‗rtinchidan, yoshlarning bilim darajasi jahon talablariga javob bermoqda. 
Ayni  paytda  milliy  istiqlol  g‗oyasi  ob‘ektiv,  haqqoniy  fan  bo‗lgani  uchun 
yoshlar  o‗rtasidagi  salbiy  holatlardan  ham  ko‗z  yumib  bo‗lmaydi.  Bular  yengil 
yashashga  intilish,  G‗arb  madaniyatiga  sajda  qilish,  giyohvandlik,  o‗z  qadrini 
bilmaslik,  iroda  zaifligi  kabi  salbiy  holatlardir.  Hayotda  shunday  hollar 
bo‗lmoqdaki, ba‘zi yoshlar oliy o‗quv yurtiga kira olmasa, buni fojia sifatida qabul 
qil-moqdalar. Bu esa irodasizlik, su‘niy or natijasidir. 
Hayotda  ishsizlik,  haqsizliklar  ham  doimo  ozmi-ko‗pmi  mavjud  bo‗ladi.  Bu 
o‗tish,  bozor  munosabatlari  davrida  biroz  kuchayishi  mumkin.  Shu  bois 
yoshlarning  or-nomusini,  irodasini  to‗g‗ri  shakl-lantirish  milliy  istiqlol  g‗oyasi 
uchun g‗oyat muhimdir.