О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

4. MENEJMENT MEXANIZMLARI: BOSHQARUV VOSITALARI 
VA USULLARI 
 
Boshqarish  mexanizmi  -  mexanikani,  boshqaruv  ishining  о‘ziga  xos 
xususiyatlarini,  boshqariladigan  obyektga  ta’sir  qilish  vositasi  shaklida 
turli  xil  vositalarni  va  menejer  tomonidan  ularni  tanlash  texnologiyasini 
ochib 
beruvchi 
menejmentning 
markaziy 
qurolidir. 
Boshqaruv 
mexanizmini  ishlab  chiqish  (xodimlarga  ta’sir  kо‘rsatishning  zarur 
vositalarini  tanlash),  birinchi  navbatda,  tо‘g‘ridan  -  tо‘g‘ri  rahbarlarning 
asosiy  muammosini  tashkil  etadi,  garchi  boshqaruv  apparati  о‘z 
faoliyatining qolgan qismida bu mexanizmning yaratuvchisi bо‘lsa ham. 
Boshqarish  vositalari  –  bu  menejmentning  unsurlari  va  ular  orqali 
ta’sir qurollaridir. Har qanday holatda, bu muayyan boshqaruv usullaridan 
foydalanishni  о‘z  ichiga  olgan  boshqaruv  funksiyalarining  tarkibiy 
qismlari, rasmiylashtirilgan jihatlari hisoblanadi. 
Qabul  qilingan  qarorni  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  uchun 
rejalashtirish,  nazorat  qilish,  tashkil  etish  va  axborot  ta’minoti  zarur 
bо‘ladi. Ular boshqaruv vositalari deb ataladi
56
. 
Rejalashtirish  alohida  fazalarga  bо‘linishi  mumkin:  maqsadlarni 
aniqlash,  muammolarni  tahlil  qilish,  muqobillarni  topish,  qabul  qilingan 
qarorlarni  baholash.  Rejalashtirishning  maqsadi-kelajakda  muayyan  ish 
parametrlarini belgilaydigan loyihalarni ishlab chiqish, natijada  maqsadga 
erishishdir. Ushbu  loyihalar yordamida  maqsadlarga  erishishda imkoniyat 
va  xatarlar  о‘z  vaqtida  aniqlanadi,  shuningdek,  zarur  tashkiliy  chora-
tadbirlar  shakllantiriladi.  Rejalashtirish  odatda,  rejalarni  amalga  oshirish, 
mantiqiy,  nazorat  qilish  va  rad  etishni  tahlil  qilishdir.  Nazorat  reja  va 
haqiqat  о‘rtasidagi  farqni  belgilashi  kerak  va  rad  etish  tahlillari  bu 
farqlarning  sabablarini  aniqlaydi.  Nazorat  va  tahlil  natijalari,  о‘z 
navbatida,  keyingi  rejalashtirish  jarayoni  uchun  muhim  ma’lumotlarni 
beradi. 
Tashkilotning vazifasi - maqsadga  maqbul erishish uchun korxonada, 
shaxslarda  va  materiallar  о‘rtasidagi  munosabatlarni  shakllantirishdan 
iboratdir. Buning uchun albatta bir qator muqobillar mavjud bо‘lishi shart. 
Ular  fanda  tashkiliy  shakllar  va  tashkiliy  modellar  deb  ataladi.  Ularni 
                                                           
56
 
https://studfiles.net/preview/5429879/page:27/
 

---

147
 
 
tanlashda  ular  maqsadga  yо‘naltirilgan  va  tashqi  muhitning  ta’siri  ham 
hisobga olinadi. 
Axborot-bu  tashkilotni  boshqarish  va  tashkil  etish  jarayoni  uchun 
zarur bо‘lgan maqsadli bilimdir. Rejalashtirish va nazorat qilish axborotni 
qayta  ishlash  jarayonlari  tezlashtiradi.  Tashkilot  korxonalar  о‘rtasidagi 
axborot aloqalarini о‘rnatish bilan shug‘ullanadi.