A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini

KOMPOZITSIYA HAQIDA TUSHUNCHA.
DARAXTZORLARNING ARXITEKTURA
 
REJALASHTIRISHDAGI AHAMIYAT1
Har  bir  obodonlashtirilgan,  ko‘kalamzoriashtirilgan  hudud 
o ‘zining  kompozisiya  markaziga  ega  boMishi  kerak.  Kompozisiya 
markazi  boMib  favvora  yoki  gulzori  boMgan  maydoncha,  yoki  suv 
havzasi,  favvoralar  va  gulzor  bilan  qopiangan  asosiy  hiyobon 
xizmat qilishi  mumkin.
Asosiy  qismining  yaxlit  ko‘rinishi  bilan  va  o ‘zaro  to ‘g ‘ri 
kesishganlik  darajasi  -   mutanosiblik  va  keng  koMamlilik  deyiladi. 
M asalan,  agar  hiyobon  kichik  boMsa,  bu  holda  uning  chetlari 
to ‘silgan  boMishi  lozim;  hiyobon  hajmi  katta  boMsa  unga  to ‘suvchi 
devorlar baland qilib quriladi.
G ulzom ing  katta-kichikligi  u  joylashgan  maydon  hajmiga 
bogMiq.  Gulzordagi  o ‘simliklarni  to ‘plashda  e ’tiborni  shunga 
qaratish  lozimki,  guruhdagi  o ‘simliklar  balandligi  bo‘yicha  sekin- 
asta o ‘zgarib,  bir-biriga uyg‘unlashib borishi  kerak.
0 ‘simliklar dunyosi  beqiyos rang-barang shakllar,  fakturalar va 
qiyofaga  ega.  0 ‘simliklarning  manzaraboplik  xususiyatlarining 
ko‘pligi,  buning  ustiga,  vaqt  va  fasllar  doirasida  o ‘z  qiyofasini 
o ‘zgartirib  turishi,  shaharlardagi  bogMar,  istirohat  bogMari,  hiyo- 
bonlar  va  boshqa  xududlarning  arxitektura  ko‘rinishini  o ‘zgarti- 
rishga  cheklanmagan  imkoniyatlami  ochib  beradi.  Ekinzorlar 
shunday  bir materialdirki,  u  alohida  binoni  yoki  bir necha  binolarni, 
mikrorayon  va  mavzelaming  yaxlit  ko‘rinishini  ta’minlaydi. 
BogMar,  istirohat  bogMari,  hiyobonlarning  yashil  ekinzorlari,  katta 
yo‘l  va  ko‘chalar  yoqasidagi  ko‘kalamzorlashtirilgan  yoMkalar 
shahar qismlarini  birlashtirib  turadi  hamda  shaharga  go‘zal  manzara 
bag‘ishlaydi.
Ekinzorlar  yonidagi 
hovuzchalar 
shaharning 
arxitektura 
echimini  yumshatib,  unga  rang-barang  ko‘rinish  beradi  va  shu  bilan 
«tosh-betonli» ko‘rinish tasavvurini  inkor qiladi.
Shaharlarning hajmi-fazoviy qiyofasi,  y a ’ni  siluetini yaratishda 
yashil ekinzorlarning ahamiyati  kattadir.
Aynan  yashil  ekinzorlar  katta  yoki  kichik  massivlar  ko‘ri- 
nishida,  shuningdek,  ko‘chalar  va  maydonlarda,  mavze  va  mikrora- 
yonlarda  qatorlab  va  guruhlab  ekilgan  o ‘simliklar  shaharning  hajm 
ko‘rinishi echimiga xush manzaralilik va mazmun bag‘ishlaydi.
Yashil  ekinzorlar  nafaqat  estetik,  balki  psixologik  axamiyatga 
ham  ega.  Ranglar  boyligi,  gullaming  ufori,  barglar  shivirlashi  -  
bularning  barchasi  mikroiqlim  yaxshilanishi  barobarida  insonga, 
uning kayfiyati  va asablariga  ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Daraxtzorlarni  rejalashtirish  tadbirlarida,  masalan,  shahar 
transporti  qatnovini  va  piyodalar  yurishini  boshqarishda  yoMaklami 
joylashtirishda,  «xavfsizlik  orolchalari»  ni  barpo  etishda  qoMlash 
mumkin.  Daraxtzorlardan  eski  qurilishlar  va  boshqa  ko‘rimsiz 
joylarni to ‘sib qo‘yishda ham  foydalaniladi.
Shunday 
qilib, 
daraxtzorlarning 
arxitektura-rejalashtirish 
ahamiyati juda kattadir.

---

1.  Kompozisiyaga ta ’rif bering.
2.  Daraxtlarning shaharlar arxitekturasidagi o ‘mi qanday.
3.  Daraxtlarning estetik va psixologik ahamiyati qanday?
4.  Daraxtzorlardan  yana  qanday  maqsadlarda  foydalanish 
mumkin?