Y ashil to‘siq!arning tuzilish oMchamlari
Yashil to‘siqlar
ko‘rinishi
Q
at
o
rl
ar
so
ni
OMchami, sm
Ko‘chatlar
orasidagi masofa,
sm
10
metrda
ko‘cha
tlar
soni
Baland
ligi
Eni
Qatorda
Qatorlar
orasida
Erkin holda o‘suvchi
Bordyurlar
(xoshiya, jiyak,
magMz, past
bo‘yli yashil
1
70
gacha
50
gacha
20 (25)
“
50
(40)
2
70
gacha
70
gacha
25 (23)
20 (25)
80
(60)
to‘siqlar)
3
70
gacha
90
gacha
25(33)
20 (25)
120
(90)
Yashil to‘siqlar:
past bo‘yli
1
120
gacha
100
gacha
40 (50)
-
25
(20)
2
120
gacha
140
gacha
50 (67)
40(50)
40
(30)
o ‘rta bcryli
1
200
gacha
150
gacha
50 (67)
-
20
(15)
2
200
gacha
200
gacha
67(80)
50 (60)
70
(25)
baland bo‘yli
1
300
gacha
250
gacha
100
(125)
-
10(8)
Shakl beri gan (kesilgan)
Bordyurlar
1
30-50
30-50
20 (25)
-
80
(60)
2
20-40
20-40
25(33)
20 (25)
120
(901
Yashil to‘siqiar:
past bo‘yli
1
60-120
40-60
25(33)
40
(30)
2
50-120
60-80
40(50)
25(30)
50
(40)
o‘rta bo‘yli
1
120-180
60-80
40 (50)
25
(20)
2
120-180
80-100
50 (67)
30 (40)
40
(30)
baland bo‘yli
1
180-250
80-100
50 (67)
20
(15)
2
180-250
100-
130
67 (80)
40(50)
30
(25)
Eslatma:
balandligi va eni bo‘yicha birinchi son-balandlik va
enining boshlangMch me’yori, ikkinchisi-balandiik va enining eng
yuqori chegarasi. Qavs ichida ko‘rsatilgan oMchamlar yorug'sevar
o‘simliklardan foydalanganda qabul qilinadi.
Savollar:
1. Soliterlar qanday barpo etiladi?
2. Oddiy va murakkab guruhlarning farqi nimada?
3. Alleya deb nimaga aytiladi?
4. Ochiq va yopiq alleyalarda qaysi daraxt turlaridan foyda
laniladi?
5. Jonli devorlarning oicham lari qanday bo‘ladi?
6. Bosket deb nimaga aytiladi?
G U L VA Y A SH IL 0 ‘T L A R K O M P O Z ISIT Y A S I
Gullar bilan bezashning asosiy turlarini: klumbalar, rabatkalar,
bordyurlar, miksbordyuriar, guruhlangan ekinzorlar, gulli massivlar,
yakka ekinzorlar, parterlar, toshli tepaliklar yoki alpinariylar tashkil
etadi.
Klum balar
biror geometrik shakldagi (doira, uchburchak,
kvadrat, to ‘g ‘riburchak, romb va boshqalar) gulzorlarga aytiladi.
Kattaligiga ko‘ra ular ulkan va kichik boMishi mumkin. Maydoni 2-
3 m2 dan 50 m2 gacha, ko‘p hollarda 10-15 m2 bo‘ladi. Klumbalar
yuzasi odatda qavariq qilinib, markaziy tomoni ko‘tariladi
(balandligi klumba diametrining 0,1 hajmidan oshmaydigan).
Doimiyligiga ko‘ra klumbalar bir yillik yoki ko‘p yillik bo‘ladi.
Ekinlar turlariga ko‘ra ular gulli, manzarali-bargli va gilamsimon,
aralash (gul-gilamsimon) boMishi mumkin. Ekinlar joylashtirilishi
bo‘yicha klumbalar yaxlit, har xil (bir turdagi o ‘simliklarning har xil
navlari yoki har xil turdagi o ‘simliklardan) boMadi. Klumbalar
tarkibidagi o ‘simliklar joylashtirilishi, balandligi, gullar va barglar
rangiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi.
Klumbalar odatda yilda 2 marta bezatiladi: bahorda va yozgi va
kuzgi mavsumda. Bahorgi bezatish uchun kuz mavsumida ekilib
tayyorlangan 2 yillik va ko‘p yillik o ‘simliklar - piyozsimonlar;
yozgi-kuzgi mavsum uchun yozgi o ‘simliklar, ko‘p yillik (qish-
lovchi va ochiq dalada qishlay olmaydigan) gilamsimon o ‘simlik-
lardan foydalaniladi.
Qishlaydigan gilamsimon o ‘simliklar bahorgi bezatish uchun
ham qoMlaniladi. Klumbalar markaziga elpigMchsimon palma,
agavalar ekish mumkin (bularni qishda oranjereyaga ko‘chirib
olinadi). Gulli o ‘simliklardan tashqari, klumbalarni bezatishda
atirgullar va gazondan foydalaniladi. Klumbalar atrofi bordyurlar
(eni 10-15 sm) bilan to ‘siladi. Bordyurlami yaratishda beresklet,
shamshod, biryuchina va boshqa o ‘simliklarni qoMlash mumkin
yoki gMsht, tabiiy toshlar va betondan foydalaniladi.
A
iff
7-rasm.
Klumbalar turlarining ko‘rinishi:
klumbalar; b) murakkab klumbalar; v) maxsus guldonlarda
barpo etilgan klumbalar.
8-rasm.
Rabatkalarning turlari:
a) bir xil rangdagi gullardan tuzilgan; b) har xil rangdagi gullardan
tuzilgan; v) klumbali; g) manzarali butali; d) gulli j o ‘yaklardan
iborat rabatka.
R a b a tk a la r-
bu to ‘g ‘ri burchakli, uzunligi enidan uch marta va
undan katta boMgan maydonchadir. Rabatka eni 0,5-3 m, ko‘p
hollarda 1-1,5 m boMadi. Davomiyligiga, ekinzor turlari, bezatilishi,
to ‘silishiga ko‘ra rabatkalar klumbalarga o ‘xshaydi. Rabatkalar
hiyobonlar atrofida, binolar oldida (bir tomonlama rabatkalar), yoki
hiyobon o ‘rtasida (ikki tomonlama rabatkalar) joylashtiriladi. Bir
tomonlama rabatkalarda baland bo‘yli
0
‘simliklar orqa tomonda
ko‘rinishda, past bo‘yli o ‘simliklar old tarafda joylashtiriladi; ikki
tomonlama rabatkalarda esa baland bo'yli o ‘simliklar rabatkaning
markazini egallab turadi (8-rasm).
Xoshiya yoki jo ‘yak ko‘rinishidagi gul qatorlari odatda
rabatkalarning chetki qismiga ekiladi. Ular bir xildagi yoki har xil
rangdagi gullardan barpo etilishi mumkin. Xoshiyaning barpo etilisb
uslubi rabatkadagi klumbalarning uslubi bilan bir xil boMishi lozim
(9-rasm).
M iksbordyurlar
(aralash rabatkalar) deb asosan ko‘p yillik
o‘simliklardan tashkil topgan, bir-biriga yaqin joylashtirilgan,
to‘g‘ri va noto‘g ‘ri shakl berilgan
0
‘simliklar guruhining keng
qamrovli inaydonchalariga aytiladi. Miksbordyurlardagi o‘simliklar
guruhlari turlariga qarab shunday tanlanadiki, unda erta bahordan to
kech kuzgacha gullash jarayoni davom etadi (10-rasm).
Guruhlangan ekinzorlar -
turli shakl-shamoilga ega boMgan,
erkin holda joylashtirilgan o ‘tsimon o‘simliklar majmuasi. Guruhlar
toza yoki aralash boMishi mumkin, asosan bir turli ko‘p yillik
o ‘simliklardan barpo etiladi.
Gulli massivlar -
gazonlarda joyiashtiriladigan baland va o ‘rta
bo‘yli gulli yoki manzarabop-bargli o ‘simliklarning keng maydon-
laridir. Ushbu massivlar maydoni 100 m2 dan 1000 m2 gacha
boMadi. Har xil shakldagi rang-barang konfigurasiyaga ega. Gulli
massivlarni yaratishda asosan atirgullar, georginlar va irislardan
foydalaniladi. 0 ‘simliklar bir yoki bir necha tur va navlardan tashkil
topadi. Agar massiv past bo‘yli gulli o ‘simliklardan tashkil topgan
boMsa, u gullar gilamli deb, atirgullardan iborat boMsa - rozariy deb
ataladi.
9-rasm.
X oshiya shaklidagi gul qatorlari:
a) gazon chetiga ekilgan; b) gazon ichiga ekilgan; v) aloxida
guldonlarga ekilgan.
Yolg'iz
ekinzorlar
(soliterlar)
-
bu
yuqori
manzarali
xususiyatlarga ega b o ig a n bir yillik va k o ‘p yillik o ‘simliklardir.
Ular binolarga kirish joylarini, y o ia k lam in g burilishidagi kompo-
zision ko‘rinishni yanada namoyon etishda xizmat qiladi.
Alohida o ‘simlikni tanlashda uning balandligi, gullari va
barglarining manzaraliligi xususiyatini inobatga olish lozim. Ular
kuzatish joylaridan o ‘simlikning 2-3 baravar balandligiga teng
b o ig a n uzoqlikda ekiladi.
10-rasm.
M iksbordyuriaming
ko‘rinishi:
a) to ‘g ‘ri shaklli; b) noto‘g ‘ri shaklii.
11-rasm.
Yukkadan iborat soliter.
Parterlar
— to‘g ‘ri geometrik shaklga ega b o igan ko‘kalamzor-
lashtirilgan maydonlardir. Ularni barpo etishda o ‘tsimon o‘simlik-
lardan foydalaniladi. Gulli o ‘simliklardan tashqari, gazonlar fonida
chiroyli gullaydigan butalar, alohida past bo‘yli daraxtlar ekiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |