Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti

Ogyust 
Kon
 
insoniyat 
intellektual 
evolyutsiyasining  uch  bosqichi  qonunini  fanlar  tasnifini  yaratish  uchun  asos  qilib 
olishni taklif  qiladi. Uning  fikricha,  tasnif  ikki  asosiy  shart –  dogmatik  va tarixiy 
shartlarni qanoatlantirishi lozim. Birinchi shart fanlarni ularning izchil bog‘lanishiga 
qarab shunday joylashtirishdan iboratki, har biri o‘zidan oldingi fanga tayansin va 
keyingi fanga zamin hozirlasin. Ikkinchi shart fanlarni ularning amalda rivojlanish 
jarayoniga  mos  ravishda,  eng  qadimgi  fanlardan  yangiroq  fanlarga  qarab 
joylashtirishni talab qiladi.  
Turli  fanlar  o‘rganiluvchi  hodisalarning  tabiatiga  qarab  yoki  ularning  pasayib 
boruvchi umumiylik va mustaqillik darajasiga ko‘ra yoki murakkablik darajasining 
o‘sib borishiga ko‘ra taqsimlanadi. Fanlarning bunday joylashuvidan murakkabroq, 
shuningdek  yuksakroq  va  to‘laroq  xulosalar  kelib  chiqadi.  Fanlar  ierarxiyasida 
abstraktlikning kamayish va murakkablikning ortish darajasi muhim ahamiyat kasb 
etadi.  Har  qanday  nazariy  tizimning  pirovard  maqsadi  insoniyatdir.  Fanlar 
ierarxiyasi  quyidagi  ko‘rinishga  ega:  matematika,  astronomiya,  fizika,  kimyo, 
biologiya va sotsiologiya. Ularning birinchisi har qanday ijobiy falsafaning birdan-
bir asosiy maqsadi hisoblanuvchi oxirgisining tayanch nuqtasidir. 
 
Ierarxiyaviy formuladan foydalanishni yengillashtirish uchun atamalarni juft-juft 
qilib  guruhlash  qulaydir.  Bunda  uch  juftlik  hosil  bo‘ladi:  dastlabki  juftlik  – 
matematika  va  astronomiya;  pirovard  juftlik  –  biologiya  va  sotsiologiya;  oraliq 
juftlik – fizika va kimyo. Bundan tashqari, har bir juftlik guruhlanuvchi fanlarning 
tabiiy o‘xshashligini ko‘rsatadi, ularning sun’iy ajratilishi esa, o‘z navbatida, ayrim 
qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Bu biologiyani sotsiologiyadan ajratishda ayniqsa 
yaqqol namoyon bo‘ladi.  
O.Kont  taklif  qilgan  tasnif  zamirida  oddiydan  murakkabga,  abstraktdan 
muayyanga,  qadimgidan  yangiga  sari  harakat  tamoyillari  yotadi.  Garchi 
murakkabroq  fanlar  soddaroq  fanlarga  asoslansa-da,  bu  oliyning  quyiga 
reduksiyasini anglatmaydi. Kont tasnifida mantiq va psixologiya kabi fanlar mavjud 
emas, chunki mantiq, uning fikricha, matematikaning qismi hisoblanadi, psixologiya 
esa, qisman biologiyaning, qisman – sotsiologiyaning bo‘lagidir.  
Fanlarni  tasniflash  muammosini  rivojlantirish  yo‘lida  tashlangan  keyingi 
qadamlar, xususan, Vilgelm Diltey (1833-1911) tomonidan tashlangan qadam