0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

Rivojlanishning 
umumiy 
qonunlari. 
Qonun.
 
Hodisalarni  tavsiflashdan  ularning  mohiyatini  anglab 
yetishga  o’tish  hodisalarda  umumiy  jihatlarni  topishni 
talab etadi.. Bunda vazifa turli hodisalar o’rtasida umumiy 
jihatlarni  topishdangina  iborat  emas.  Hodisalarni 
birlashtiruvchi  va  ularning  birligini  belgilovchi 
asosni
 
tushunib yetish zarur. Bu asos 
–
 
hodisalarni «biriktiruvchi» 
va  ularni  bir-
biriga  yo’ldosh  bo’lish,  uyg’unlashish  va 
muvofiqlashishga majbur qiluvchi amalda mavjud bo’lgan 
barqaror aloqani aks ettiruvchi qonundir.  
Qonunlarni  bilishga  h
odisalarni  ilmiy  o’rganish 
natijasida  erishiladi.  Odatda,  bu  olimlardan  tafakkurning 
kuchli zo’riqishini va uzoq zahmat chekishni talab etuvchi 
juda og’ir ishdir. Voqyelikning biron
-bir qonunini aniqlash 
uchun  olim  o’rganilayotgan  hodisalar  haqidagi  dastla
bki 
ma’lumotlarning  ko’p  sonli  to’plamlariga  tayanishiga 
to’g’ri keladi. Bu ma’lumotlar shunday tartibga solinishi va 
umumlashtirilishi  lozimki,  hodisalarning  mazkur  sohasi 
asosiy  elementlar  va  munosabatlarni  farqlash  imkonini 
beradigan  tizim  sifatida  namo
yon  bo’lsin.  Shunday  so’ng 
elementlarning 
rang-barang 
munosabatlari  orasida 
tizimning  va  tizim  ayrim  elementlarining  har  qanday 
o’zgarishlarida  saqlanib  qoluvchi  umumiy,  o’zgarmas, 
invariant aloqalarni aniqlash talab etiladi.  

---

 
161 
2 
1 
4 
Borliqning shakllari . 
BMT  Rivojlanish  Dasturining  (“UN  Development 
Program”)  nazariy  tahliliga  ko’ra  korrupsiyani  vujudga 
kelishida  quyidagi omillar katta  rol  o’ynaydi: vakolat  yoki 
xokimiyatga,  shaxsiy  manfaat  va  o’zboshimchalik, 
hisobdorsizlik va oshkorasizlik. 
Jahon  miqyosida  quyidagi  korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  bo’yicha  xalqaro
-huquqiy  hujjatlarni  alohida 
ta’kidlab o’tish lozimdir:
 
a)  BMTning  “Korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
konvensiyasi”;
 
 
b)  Yevropa  Ittifoqining  “Korrupsiya  uchun  jinoiy 
javobgorlik t
o’g’risidagi Konvensiyasi;
 
 
v) Yevropa Ittifoqining “Korrupsiya uchun fuqaroviy 
javobgarlik to’g’risida”gi Konvensiyasi;
 
g)  Mustaqil  Davlatlar  Hamdo’stligi  doirasida 
“Korrupsiyaga  qarshi  siyosatning  qonunchilik  asoslari 
to’g’risida”gi model qonuni;
 
d)  “Osi
yo Taraqqiyot Banki va Yevropa Tiklanish va 
Taraqqiyot  Banki  Osiyo  va  Tinch  okeani  korrupsiyaga 
qarshi harakat dasturi”;
 
Umuman  olganda,  korrupsiyani  vujudga  keltiruvchi 
shart-sharoitlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- 
o’tish davridagi qiyinchilik;
 
- ijro etish tizimining yomonlashuvi; 
- huquqiy nigilizm; 
- jamiyatda insonlarning huquqiy madaniyati 
- iqtisodiy aspektlar. 
Dunyodagi 
mamlakatlarda 
korrupsiyaning 
mamlakat  boshqaruvi,  iqtisodiyoti  va  boshqa  sohalariga 
ta’sirini 
xalqaro 
nodavlat
-
notijorat 
“Tra
nsparency 
International” 
- 
“Transperensi interneshnl” tadqiqotlariga 
asosan baholab kelinadi. 
Shuningdek,  “Birlashgan  Millatlar  Tashkilotining 
2003  yil  31  oktyabr  kungi  Korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
konvensiyasi (2003 yil 31 oktyabrda qabul qilingan bo’lib
, 

---

mazkur  hujjat  muqaddima  hamda  8  ta  bob,  71  ta 
moddadan 
iborat)ga 
O’zbekiston 
Respublikasining 
qo’shilishi  to’g’risida”gi  2008  yil  07  iyul  kungi  O’RQ
-158-
sonli Qonuni qabul qilindi. 
 
162 
1 
1 
8 
Korrupsiyaga qarshi kurashda halqaro tajribalar. 
BMT 
Rivojlanish  Dasturining  (“UN  Development 
Program”)  nazariy  tahliliga  ko’ra  korrupsiyani  vujudga 
kelishida  quyidagi omillar katta  rol  o’ynaydi: vakolat  yoki 
xokimiyatga,  shaxsiy  manfaat  va  o’zboshimchalik, 
hisobdorsizlik va oshkorasizlik. 
Jahon  miqyosida  quyidagi  korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  bo’yicha  xalqaro
-huquqiy  hujjatlarni  alohida 
ta’kidlab o’tish lozimdir:
 
a)  BMTning  “Korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
konvensiyasi”;
 
 
b)  Yevropa  Ittifoqining  “Korrupsiya  uchun  jinoiy 
javobgorlik to’g’risidagi Konvensiyasi;
 
 
v) Yevropa Ittifoqining “Korrupsiya uchun fuqaroviy 
javobgarlik to’g’risida”gi Konvensiyasi;
 
g)  Mustaqil  Davlatlar  Hamdo’stligi  doirasida 
“Korrupsiyaga  qarshi  siyosa
tning  qonunchilik  asoslari 
to’g’risida”gi model qonuni;
 
d)  “Osiyo Taraqqiyot Banki va Yevropa Tiklanish va 
Taraqqiyot  Banki  Osiyo  va  Tinch  okeani  korrupsiyaga 
qarshi harakat dasturi”;
 
Umuman  olganda,  korrupsiyani  vujudga  keltiruvchi 
shart-sharoitlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- 
o’tish davridagi qiyinchilik;
 
- ijro etish tizimining yomonlashuvi; 
- huquqiy nigilizm; 
- jamiyatda insonlarning huquqiy madaniyati 
- iqtisodiy aspektlar. 
Dunyodagi 
mamlakatlarda 
korrupsiyaning 
mamlakat  boshqaruvi,  iqtisodiyoti  va  boshqa  sohalariga 
ta’sirini 
xalqaro 
nodavlat
-
notijorat 
“Transparency 
International” 
- 
“Transperensi interneshnl” tadqiqotlariga 

---

asosan baholab kelinadi. 
Shuningdek,  “Birlashgan  Millatlar  Tashkilotining 
2003  yil  31  oktyabr  kungi  Korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
konvensiyasi (2003 yil 31 oktyabrda qabul qilingan bo’lib, 
mazkur  hujjat  muqaddima  hamda  8  ta  bob,  71  ta 
moddadan 
iborat)ga 
O’zbekiston 
Respublikasining 
qo’shilishi  to’g’risida”gi  2008  yil  07  iyul  kungi  O’RQ
-158-
sonli Qonuni qabul qilindi. 
 
163 
1 
1 
8 
Kelajakni tadqiq qilish usullari. 
Kelajakni  oldindan  aytish  usuli,  teranlik  va  aniqlik 
darajasiga ko’ra bashoratning uch turini farqlash mumkin: 
1)  kundalik  bashorat;  2)  intuitiv  bashorat;  3)  ilmiy 
bashorat.  kundalik  bashorat  insonning  kundalik  hayot 
tajribasiga,  tabiat  va  jamiyatda  u  yoki  bu  voqyealarning 
tez-tez  takrorlanishini  bevosita  kuzatishga  asoslanadi. 
kundalik  bashoratlarga  xalqda  keng  mashhur  bo’lgan  ob
-
havo  alomatlari  misol  bo’lishi  mumkin.  Masalan,  quyosh 
botayotganda  odatdagidan  uzoqroq  ushlanib  qolgan 
bo’lsa,  yomg’irni  kutish  kerak;  yozda  ertalab  tuman 
tushgan  bo’lsa,  demak  kunduzi  havo  ochiq  bo’ladi; 
Sharqdan shamol essa, tez orada yomg’irlar tugaydi. 
 
Bashoratning  ikkinchi  turi 
–
  intuitiv  bashorat. 
Ma’lumki,  intuisiya  –
  bu  ilmiy  tajriba  va  mantiqiy 
mushohadasiz  haqiqatning  tagiga  bevosita  yetish. 
Bashoratning  bu  turi  hali  yaxshi  o’rganilmagan  va 
ko’pincha unga yetarlicha baho berilmaydi. Holbuki, aqlni 
lol qoldiradigan faktlar ma’lum. Masalan, 
t
o’rt yuz yil oldin 
yashagan  fransuz  tabibi  Mishel  Nostradamus  misli 
ko’rilmagan  bashoratgo’ylik  qobiliyatiga  ega  bo’lgan. 
O’zining  mashhur  «Senturiyalari»  va  boshqa  asarlarida  u 
XX  asrning  texnik  kashfiyotlari 
–
  suv  osti  kemalari, 
samolyotlar,  vodorod  bombasinigina  emas,  balki  fransuz 
va  rus  inqiloblarini,  shuningdek  de  Goll,  Franko,  Lenin, 
Stalin, Gitler, Mussolini kabi shaxslarning paydo bo’lishini 
ham bashorat qilgan. 
 
164 
1 
1 
10 
Farazning qanday turlari bor? 
 
165 
1 
1 
12 
Estetik faoliyat tushunchasiga ta’rif bering ? 

---

 
166 
1 
1 
8 
Globallashuv jarayonning xususiyatlari.