Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

3.Boshqarishning amalga oshirish mexanizmlari. 

---

 
83
Faoliyat  ko’rsatayotgan  korxonalar  davlat  boshqaruvi  va  nodavlat  boshqaruv 
usullarida  bo’ladi.  Ikkinchi  guruh  har  xil  uyushmalar  va  bozorlarda  sotish,  olish, 
foydalanish  va  baholash  xaqida  kelishuvlar  bilan  bog’lik,  shuningdek  mablag 
jamgarmasi,  maxsulotlar,  yarmarkalar,  ulgurji  savdo  markazlari,  chet  el  pullarida 
«kim oshdi» savdosi, axborotlar tizimi kabilar xaqida shugullanuvchi oliy instito’tlar 
bilan bog’lik. Buning uchun bozor tizimi katta imkoniyatlarga ega. Davlat boshqaruvi 
usulidagi  ATK  va  avtomobillarga  TXK    korxonalari  ta’minlovchi  korxonalar  va 
fukarolar,  tashkilotlar  orasda  tuzilgan  shartnomalar  va  avtomobilь  egalarining 
buyurtmalariga  asoslanadi.  Bozor  mexanizmini  tuldirish  va  o’zgartirishda  davlat 
asosida kuch bo’lib koladi. Ijtimoiy xayotning har xil sohalariga ta’sir etib davlat har 
qanday  jamiyat  xayotida  muhim  vazifasini  bajaradi.  Davlat    tasarrufidan  chiqkan 
korxonalarning  soni  ko’payib  boradi.  Rejalashtirishni  yangicha  ishlab  chiqish  tartibi 
va  shu  usullar  tavsifining  tarkibiy  kismiga  quyidagilar  kiradi:  o’zok  muddatga 
bashorat  qilish,  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotning  rivojlanishini  rejalashtirish 
iqtisodiyot  taraqqiyotining  asosiy  muammolarini  fikrlash  tizimini  aniqlash  va  ishlab 
chiqish.  SHunday  qilib,  samarali,  yuqori  Mehnat  unumiga  erishish  yo’li 
cheklanmagan Mehnat qilish va Mehnat xaqi olishga imkoniyatlar yaratishdan iborat, 
ish  xaqi  uchun  olingan  pul  hisobiga  inson  o’zi  uchun  zarur  deb  bilgan  barcha 
maxsulotlar  va  xizmatlarga  ega  bo’lishi  mumkin.  SHuni  bilish  kerakki,  u  kim 
bo’lmasin,  o’kituvchimi  yoki  talaba,  rahbarmi  yoki  oddiy  ishchi  –  u  har  kadamda 
boshqarish  bilan  tuknashadi.  Misol  uchun:  «avtomobilga  o’tirdi  va  xaydab  ketdi» 
(tirik bo’lmagan tabiatni boshqarish), «kitobni olib ber, uglim» (odamni boshqarish). 
Demak  boshqarish  jarayonlarini  biz  har  yerda  kuzatamiz-tirik  organizmlarda  ham, 
inson  yaratgan  avtomobillarda  ham,  biz  yashab  turgan  jamiyat  ham,  faoliyat 
ko’rsatayotgan  jamoalarda  ham.  Odatda  uchta  asosiy  boshqarish  sohalariga:  tirik 
bo’lmagan  (bu  yerda  inson  ongiga  nisbatan)  tabiatlar,  jamiyatlar  ajratiladi.  Korxona 
hodimlari  odamlar  orkali  ta’sir  etib,  mijozlar  va  yo’lovchilar  tashish  va  aholining 
avtomobillarga  TXK  va  harid  xizmatini  bajarish  uchun  boshqarish  qonuni,  iqtisod 
qonuni,  boshqarish  vazifalari,  boshqarish  tamoyillari,  boshqarish  usullari  kabi 
mexanizmlardan foydalanadilar.  

---

 
84
Quyidagi  boshqarish  qonunlari  ma’lum:    boshqarishda  jamiyat,  alohida 
Mehnat  jamoalari  va  har  bir  ishchi  manfaatini  boshqarishda  to’g’ri  va  okilona 
moslashtiradigan boshqarishning tizim birligi qonuni; ishlab chiqarishning mulkchilik 
shakliga  mos  boshqarishning  ijtimoiy  qonuni;  boshqarishning  su’ekt  va  ob’ektlarini 
o’zaro  bog’liklik  qonuni;  boshqarishning  sub’ekti  va  ob’ekti  orasidagi  to’g’ri  va 
teskari  bog’liklik  qonuni;  ishlab  chiqarishning  ijtimoiy,  o’zluksiz  va  samarali 
boshqarish  qonuni;  boshqarish  vazifalarining  o’zgarish  qonuni;  boshqarishning 
vazifalarini asosiylashtirish qonuni; boshqarishning pogonalar sonini saqlash qonuni; 
nazorat  qilishning  tarkalganlik  qonuni;  boshqarishning  ta’sir  etish  qonunlarining 
birlik  qonuni.  Boshqarish  tizimi  va  boshqarish  ob’ekti  nimalar  qilishi  kerakligini 
ifodalovchi  ishlar  turi-bu  boshqarishning  vazifasidir.  Boshqarish  doirasida  Mehnatni 
taksimlash Oqibatida vazifalar ajratiladi, ular quyidagilar: tashkil etish, rejalashtirish, 
hisobga  olish,  tahil  qilish,  nazorat  qilish,  bashorat  qilish,  moyillik,  yechim  qabul 
qilish,  Mehnat  resurslarini  samarali  boshqarish,  unumdorlikni  boshqarish.  Korxona 
faoliyatini  boshqarishda  qo’llaniladigan  mexanizmlardan  biri  boshqarishning 
tamoyillari, ular quyidagilar: ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy, siyosiy. 
Boshqarish  usullari:  ma’muriy-huquqiy  usullar,  iqtisodiy  usullar,  ijtimoiy-
ruxiy usullar, mafkuraviy usullar, tashkiliy usullar. 
SHunday  qilib  korxonani  boshqarish  fakatgina  boshqarishning  qonunlari, 
usullari,  vazifalari  tamoyillari  xaqida  bilimlar  talab  qilibgina  kolmasdan,  samarali 
ishlab chiqarishga olib keluvchi muayyan xo’jalik holatlarini hisobga olgan xolda bir 
vaqtda ularning har xil kombinatsiyalarida qo’llash lozim.