bo‘ladi. Umumiy holatda, tashqi test signallari faqatgina amaliy ehtiyojlar bilan
akselerometrning o‘zining chastotasini aniqlash uchun o‘zgaruvchan chastotali
sinusoidal tebranishlar eng yaxshi test signallari bo‘lib hisoblanadi, termistorning
sezishi uchun test signali o‘zida bosqichli harorat funksiyasini taqdim qilishi
lozim. Boshqa holatlar uchun ko‘pincha bosqichli yoki impulьsli funksiyalar
qo‘llaniladi. Bosqichli funksiyalar nazariy jihatdan cheksiz chastota diapazoniga
ega bo‘ladi, bu ulardan dinamik datchiklarning tavsiflarini aniqlash uchun
217
foydalanilishining sababi bo‘lib hisoblanadi, chunki ular bir paytning o‘zida barcha
chastotalarda testdan o‘tkazish imkonini beradi.
Datchikning o‘zini qanday tutishi matematik jihatdan differensial tenglama
bilan tasvirlanishi mumkin, uning tartibi sezgir element va butun tizimning
konstruksiyasining fizikaviy tabiati bilan belgilanadi.
s
kirish signali va
S
chiqish
reaksiyasi o‘rtasidagi bog‘lanishlarning bir nechta – nolinchi tartibli, birinchi
tartibli va ikkinchi tartibli tiplari mavjud.
Nolinchi tartibli tenglama
statik yoki vaqtga bog‘liq bo‘lmagan tenglama
bo‘lib hisoblanadi:
S(t) = Gs(t)
(4.107)
Bunda
G
–doimiy uzatish funksiyasi. Bu ifodani bir nechta ko‘rinishda yozish
mumkin. Bu erda shu narsa muhim bo‘lib hisoblanadiki,
G
vaqtga bog‘liq
bo‘lmaydi, shu sababli nolinchi tartibli tizimning bosqichli kirish ta’siriga javob
tariqasidagi chiqish signali ham bosqichli bo‘ladi.
Birinchi tartibli tenglama
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
(t)
(
4.108
)
Bunda
va
- konstantalar. Bu tenglama avval energiyani to‘playdigan,
so‘ngra uni beradigan datchiklarning o‘zini qanday tutishini tasvirlaydi. Bunday
datchiklarga misol – issiqlik sig‘imiga ega bo‘lgan va qurshab turuvchi muhit bilan
issiqlik qarshiligi orqali bog‘langan harorat datchigidir. Bunday tizimning
bosqichli kirish funksiyasiga javob tariqasidagi chiqish signali eksponensial
xarakterga ega bo‘ladi;
S
0
(1
-
(4.109)
Bunda
S
0
– datchikning statik reaksiyasi, τ – tizimning inersionliligini
tavsiflaydigan vaqt doimiysi.
Ikkinchi tartibli tenglamalarga
o‘tamiz:
(4.110)
218
Bunday differensial tenglamalar ularning tarkibiga ikkitadan energiya
to‘pdaydigan element, masalan, induktiv g‘altak va kondensator yoki harorat
datchigi va kondensator kiradigan datchiklar yoki tizimlarga mos keladi. Ikkinchi
tartibli datchiklarning tarkibiga ko‘pincha tebranma harakatlarni sodir qiladigan
elementlar kirishi sababli, bu butun tizimning beqarorligiga olib kelishi mumkin.
Bunday tizimlarda dinamik xatolar bir nechta omillar – ω
0
chastota va
b
so‘ndirish
koeffitsiyenti
bilan
belgilanadi,
ular
(4.110)
tenglamaning
mustaqil
koeffitsiyentlari bilan quyidagi munosabatlar orqali bog‘lanadi:
0
=
(4.111)
b
=
(4.112)
Tizimning kritik dempfirlashi
b
= 1 so‘ndirish koeffitsiyentiga mos keladi.
b
> 1 bo‘lganda oshiqcha dempfirlash,
b
< 1 bo‘lganda esa – to‘liq dempfirlamaslik
sodir bo‘ladi.
Datchikni matematik modellashtirish uni tavsiflarini modellashtirish uchun
qudratli vosita bo‘lib hisoblanadi. Modellashtirish ikkita – statik va dinamik tipda
bo‘ladi. Dinamik modellarning tarkibiga bir nechta mustaqil o‘zgaruvchilar kirishi
mumkin, ulardan biri har doim vaqt bo‘lib hisoblanadi. ko‘rib chiqiladigan
modellar datchiklarning jamlangan parametrlarga ega bo‘lgan tizimlar ko‘rinishida
taqdim qilinishiga mos keladi. Bu bo‘limda barcha matematik modellar fizika
qonunlarini tizimning alohida elementlariga nisbatan qo‘llash asosida quriladi.
Boshqacha qilib aytganda, modelni ishlab chiqishda datchik alohida elementlarga
ajratiladi va har bir element alohida ko‘rib chiqiladi. Shundan keyin individual
elementlarning matematik tavsiflari butun tizimning umuman o‘zini qanday
tutishini tasvirlydigan yagona modelga birlashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: