Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

 
 
 Sun’iy yoritilganlikni me’yorlash va hisoblash usullari 
 
Sun’iy  yorugʻlikni  me’yorlashdan  maqsad  biror  bir  yuzani  yoritish  uchun 
gigiyena  nuktai  nazaridan  eng  kamida  ruxsat  etilgan  minimal  yoruglik  miqdori 
bilan tagʻmnnlashdir. Bunda nazorat ishining tasnifi, muhit bilan buyum urtasidagi  
yarkiroklik farki va yoritilganlik tizimi aniq  hisobga olinadi. 

---

160 
 
Nazorat ishining tasnifi kuzatilayotgan buyumning oʻlchami bilan belginaladi. 
YAni me’yorda 8 ga razryad qabul kilingan boʻlib, birinchisi uta yuqori aniqlikda 
bajariladigan ishlar turkumi ( <0,15 mm)  - 1 razryad 5000 lk.dan to dagal ishlar 
turkumi, ya’niy fakat jarayonni kuzatish uchun xizmat kiluvchi - VIII — razryad 
50 lk. gacha bulgan yoritilgganlik miqdorlari tayinlanadi. 
Sun’iy  yorugʻlikni  aniqlash  uchun  odatda  nuqtali  yoki  yoruglik  okimi 
usullaridan foydalanishadi. Aslida bu ikkala usul xam nuktali usuldir. Bu usul aniq 
bir  yoʻnalshsdagi  mahalliy  va  bir  tekis  tarkalgan  umumiy  yoritilganliklarni 
aniqlash  uchun  qoʻllaniladi.  Usulning  mohiyati  biror  nur  tarkatuvchi  manba’dai 
ixtiyoriy  nuktaga  tushayotgan  yoruglik  okimini  aniqlashdan  iborat.  Bunda  nur 
tarkatuvchi  manba’nnig  koʻrinishi  nukta  chizik,  tekislik,  shar  hamda  silindr 
shakllarida boʻlishi mumkin. 
  Nuktali  sharsimon  gdu  manba’idan  kelayotgan  yoruglikni  masofa  kvadrati 
qonuniga asoslanib quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. 
 
bunda Jα- yoruglik kuchi, dm; 
α - nurning hisob nuktasiga nisbatan ogish burchagi, grad;  
r - manba’dan nuktagacha bulgan masofa, m;  
N - nur manba’ining poldan balandligi;  
θ- nukta urnashgan tskislikni pol sathiga nisbatan ogish burchagi, grad; 
 
 
 

---

161 
 
7.2-rasm.  Nuktali  manba’dan  tushayotgan 
ixtiyoriy  yuzadagi  yoritilganlikni  hisoblash 
chizmasi. d - nurning gorizontal soyasi, m. 
 
7.3-rasm. 
Astra 
markaliyoritgichdan 
gorizontal 
yuzada 
hosil 
bulgan            
izolyukslar chizmasi. 
 
 
Hisobni  osonlashtirish  maqsadida  1000  lm  yoruglik  okimiga  ega  bulgan 
yoritgichdan tarkalayotgan yeruglikni takriban aniqlab fazoviy izalyukslar yasaladi 
(7.2-rasm)  va  undagi  N  va  d  qiymatlariga  mos  keladigan  takribiy  yoritilganlik 
osongiga topiladi. 
Bunday  xallarda  hisoblash  uchun  zarur  bulgan  yoruglik  okimi  quyidagi 
ifodaga tentg boʻladi 
 
bunda: Yem - yoritilganlik msyori, lk;  
K3 - zaxira koeffitsiyent; 
µ-  kupyat  sritgichlar  va  yuzalardan  kslayotgan  qoʻshimcha  yoruglik 
koeffitsiyenti ( 1 - 1.2 ); 
i- nuktadagi takrnbiy yoruklik yigitsdis-i (izolyuks yokifor- 1 mula orkali 
aniqlanadi).  
m - atrofdagi yoritshchlar soni. 
Yoruglik  okimi  usuli.  Bu  usul  biror  yuzaga  tushayotgan  barcha  (tugri  va 
kaytgan  )  nurlardan  hosil  bulgan  oʻrtacha  yigindi  yoruglikni  aniqlash  imkonini 
beradi.  Oʻrtacha  yoruglik  miqdoridan  minimal  qiymatga  utish  esa  taxminan 
bajariladi. Shu xususiyatlardan kelib chiqqan xolda bu usulni gorizontal yuzani bir 
tekis  umumiy  yoritilganligini  aniqlash  uchun  qoʻllaniladi,  ya’niy  bir  yuzani 
yoritish  uchun  zarur  bulgan  yoritgichlar  sonini  quyidagi  ifoda  bilan  aniqlash 
mumkin 
 
bunda: Yem - yoritilganlik me’yori, lk; 

---

162 
 
K
3
 - zaxira koeffitsiyent ( 1,3- 1,5);  
S - yoritilajak yuza, m!; 
Z - yoruglikni notekislik koeffitsiyenti (1,1- 1,15);  
η- yoritgichlarni foydalanish koeffitsiyenti.  
Xonaning  indeksi  i  =  av/(a+v  )h  pol,  shift  va  devorlarni  nur  kaytarish 
koeffitsiyentlarini  bilgan  xolda  yoritgichlarnn  foydalanish  koeffitsiyenti  "η"  va   
9.14 rakamli jadvaldan olish mumkin.  
Bu yerda. a va v - xonaning buyi va eni. m; 
h- yoritgichning yoritilayotgan yuzadan balandligi. m.