Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Virus tarixi. 
Ilk bora 1983-yil 11 noyabr kuni Janubiy Kaliforniya universiteti 
talabasi, amerikalik Fred Koyen 5 daqiqadan 1 soatgacha bo’lgan tezlikda ko’paya 
oladigan  kompyuter  virusi  taqdimotini  o’tkazgan.  Shundan  so’ng,  oradan  bir  yil 
o’tib, Koyen kompyuter tarmoqlari bo’ylab viruslarning tarqalish xavfi va antivirus 
dasturlarini yaratish imkoniyatlari haqida kitob yozadi. 
Birinchi  yaratilgan  virus  (1986  yilda  yaratilgan) “Brain” deb  nomlangan 
bo’lib, u faqat kompyuter disketlari orqali tarqalgan. Birinchi antivirus dasturi esa 
1988-yilda  ishlab  chiqilgan.  Hozirgi  vaqtga  qadar  ko’plab  viruslar  yaratilgan 
bo’lsada, ular  orasidan qolganlarga  qaraganda ko’proq  zarar  yetkazgan  yoki biror 
xususiyati  bilan  ajralib  turganlari  mavjud.  Quyida  ularning  ba’zilari  haqida 
ma’lumotlar keltirilgan. 
ILOVEYOU virusi.
  ILOVEYOU hozirgi kunga qadar yaratilgan eng zararli 
viruslardan  biri  hisoblanadi.  U  butun  dunyo  bo’ylab  kompyuter  tizimlariga 
vayronagarchiliklarni keltirib chiqardi va taxminan 10 milliard dollarga yaqin zarar 
keltirdi  hamda  dunyo  kompyuterlarining  10  foizi  zararlangan  deb  hisoblangan. 
Hukumatlar va yirik korporasiyalar infeksiyani oldini olish uchun pochta tizimlarini 
offlayn rejimga o’tkazganlar. 

---

216 
 
Virus ikki filipinlik dasturchi Reonel Ramones va Onel de Guzman tomonidan 
yaratilgan.  Bu  virus  sosial  injineriyadan  foydalanib,  odamlarni  “qo’shimcha 
havolani”  bosishga  majbur  qilgan,  ya’ni,  sevgini  tan  olish  so’rovini  tasdiqlash 
bo’lgan. Ilova aslida .txt fayl sifatida shakllanadigan skript bo’lgan. O’sha vaqtda 
Windows  OT  ushbu  faylning  haqiqiy  kengaytmasini  yashirganligi  bois,  bosish 
tugmachasini  bosgandan  so’ng,  u  foydalanuvchini  yuborish  ro’yxatidagi  har  bir 
kishiga  o’zini  yuboradi  va  fayllarni  qayta  yozishni  davom  ettiradi.  Bu  esa 
kompyuterni o’chirib bo’lmaydigan holatga tushiradi.  
Code Red virusi. 
Code Red birinchi marta 2001 yilda paydo bo’lgan va eEye 
Digital Security  tashkilotining  ikki  xodimi  tomonidan  aniqlangan.  Bu  kashfiyot 
paytida juftliklar Code Red Mountain Dew nomli ichimlikni ichganligi sababli, virus 
Code Red deb nomlangan. Tizimda bufer toshib ketish muammosidan foydalanib, 
Microsoft IIS veb-serveri  o’rnatilgan  kompyuterlar  nishon  qilib  olingan.  U  to’liq 
xotirada  ishlay  olishi  sababli,  qattiq  xotirada  juda  oz  iz  qoldirgan  va  hajmi  3569 
baytga teng. 
Infeksiyani  yuqtirganida,  u  yuz  nusxani  yaratishga  kirishadi.  Lekin, 
dasturlashdagi xato tufayli u yana ko’payadi va ko’plab tizim resurslarini iste’mol 
qilib tugatadi. Eng esda qolarli alomat bu ta’sirlangan veb-sahifalarda “Xitoyliklar 
tomonidan hujum qilindi” deb qoldirgan xabar bo’lib, u o’zi ham memga aylangan. 
Keyinchalik  vaksina  chiqarilgan  bo’lsada,  2  milliard  dollargacha  zarar  keltirishga 
ulgurgan va shu davrda, 6 million IIS serverlari mavjud bo’lgan bo’lsa, ularning 1-
2 milliontasiga ta’sir ko’rsatgan. 
Melissa  virusi. 
Florida  shtatidagi  yekzotik  raqqos  nomi  bilan  1999  yilda 
Devid L. Smit tomonidan yaratilgan. Bu virus bilan zararlangan Word hujjati 
alt.sex
 
nomi bilan markazlashmagan tarmoq guruhiga joylashtirilgan va pornografik saytlar 
uchun parollar ro’yxati deb da’vo qilingan. Bu narsa odamlarni qiziqtirdi va yuklab 
olib ochganda ishga tushadi. 
Virus o’zini elektron pochta manzillar kitobidagi 50 ta odamga yuboradi va 
bu  elektron  pochta  trafikining  ko’payishiga  olib  keladi.  Bu  hukumat  va 
korporasiyalarning  elektron  pochta  xizmatlarini  buzgan.  Bundan  tashqari,  ba’zan 

---

217 
 
ularga  Simpsons (Amerika  animasiya  janri)  ma’lumotnomasini  qo’shish  orqali 
hujjatlarni buzgan. 
Oxir  oqibat  Smit  Word  hujjatini  unga  topshirishganida  qo’lga  olindi.  Fayl 
o’g’irlangan  AOL  akkauntidan  foydalanib  yuklangan  va  ularning  yordami  bilan 
huquqni muhofaza qilish idoralari uni avj olganidan bir haftadan kamroq vaqt ichida 
hibsga  olishga  muvaffaq  bo’lishgan.  U  FQB  bilan  Anna  Kournikova  virusini 
yaratuvchisi  sifatida  tanilgan  boshqa  virus  yaratuvchilarini  ushlashda  hamkorlik 
qilgani uchun  20 oy xizmat qilgan va belgilangan 10 yillik qamoq jazosi uchun 5000 
dollar miqdorida jarima to’lagan. Ma’lum qilinishicha, virus 80 million dollar zarar 
yetkazgan. 
Sasser  virusi. 
Windows  OT  qurti  birinchi  marta  2004  yilda  kashf  yetilgan 
bo’lib,  uni  Netsky  qurtini  yaratgan  talaba  Sven  Jaschan  yaratgan.  Ushbu 
chuvalchang Local Security Authority Subsystem Service (LSASS) tizimida bufer 
to’lib  toshishi  mumkin  bo’lgan  zaiflikdan  foydalangan.  Bu  esa  kompyuterning 
buzilishiga  sabab  bo’luvchi  lokal  qayd  yozuvi  xavfsizlik  siyosatini  nazoratlash 
imkonini  bergan.  Bundan  tashqari,  u  tizim  manbalarini  Internet  orqali  boshqa 
mashinalarga  tarqatish  va  boshqalarga  avtomatik  ravishda  yuqtirish  uchun 
foydalanadi. 
Bu  virus  aviakompaniyalar,  axborot  agentliklari,  jamoat  transporti, 
kasalxonalar  va  boshqa  ko’plab  muhim  infratuzilmalarga  ta’sir  qilib,  milliondan 
ortiq infeksiyalanish holatini qayd qilgan. Umumiy zarar 18 milliard dollarga yaqin 
bo’lgan.  Jaschen  balog’at  yoshiga  yetmaganlikda  ayblanib, 21 oy  shartli  qamoq 
jazosiga hukm qilindi. 
Eng  qimmat  virus. 
W32.MyDoom@mm, Novarg, Mimail.R va  Shimgapi 
sifatida ham tanilgan Mydoom, Microsoft Windows OTga ta’sir qiluvchi kompyuter 
qurti hisoblanadi. Bu birinchi marta 2004 yil 26 yanvarda aniqlangan. Bu eng tez 
tarqaladigan  elektron  pochta  qurti  bo’lgan  (2004  yil  yanvar  oyiga)  va  bu  Sobig 
chuvalchangi va ILOVEYOU tomonidan o’rnatilgan avvalgi rekordlarni yangilagan.  
Mydoom nomini Kreyg Shmugar, McAfee kompyuter xavfsizligi firmasining 
xodimi va ushbu qurtni ilk kashfiyotchilaridan biri  qo’ygan. Shmugar ismni dastur 

---

218 
 
kodining  qatoridagi  “Mydoom”  matniga  e’tibor  berganidan  keyin  tanladi.  U 
shunday  deb  ta’kidladi: “Bu  o’sha  vaqtda  juda  ham  katta  yo’qolishni  anglatgan”. 
Mydoom bugungi kunga qadar 38 milliard dollardan ortiq zarar keltirgan eng xavfli 
kompyuter virusidir. 
Kompyuter  viruslarining  tarqalash  usullari. 
Internet  tarmog’i  keng 
tarqalmagan  vaqtlarda  viruslar  ko’pincha  kompyuterdan  kompyuterga  yuqtirilgan 
disketalar orqali tarqalgan. Masalan, SCA virusi Amiga foydalanuvchilari orasida 
noqonuniy  dasturiy  ta’minotga  ega  disklar  orqali  tarqalgan.  Bu  zararsiz  virus 
hisoblansada, bir vaqtning o’zida Amiga foydalanuvchilarining 40 foiziga tarqalgan. 
Bugungi  kunda  viruslar  Internet  orqali  tarqalmoqda.  Kompyuter  viruslari 
odatda  uchta  usuldan  biri  orqali  tarqaladi:  olib  yuriluvchi  ma’lumot  saqlovchilar, 
Internetdan yuklab olish va elektron pochta orqali.