“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

“affiliatsiya”
 tushunchasi biroz farq qiladi.   
 
 
35-rasm 
 
Affiliatsiya  insonning  boshqa  insonlar  davrasida, 
guruhida  bulishni  istashi  bilan  bog‘liq  xodisa. 
Ayniqsa, odam xavotirli, xavfli va stressli vaziyatlarni 
xis  qilganda  undagi  affiliatsiya  ehtiyoji  ortib 
boraveradi.  Affiliatsiya  motivatsiyasi  -  muloqotga 
intilish,  bilishga  intilish,  o‘zini  ta’kidlash,    manfaatli 
hamkorlikka  intilish  kabi  maqsadlar,  ehtiyojlar, 
motivlar  majmuidan  iborat  bo‘lib,  ular  shaxs  mehnat 
faoliyati  davomida  aqliy,  anglanilgan  muloqot 
jarayoniga o‘tishga undaydi. 
 
 
 
Oxirgi  vaqtlarda  affiliatsiya  motiviga  e’tibor  ortmoqda.  So‘zning  ma’nosi 
inglizcha to affiliate – birlashmoq, birlashtirmoq, insonni boshqa odamlar davrasida 
bo‘lishga intilishi ma’nosini bildiradi.  
R.  Myurreyning  ilmiy  izlanishlarida:  “...Affiliatsiya    deganda  har  ikkala 
tomonga ijobiy ta’sir etuvchi o‘zaro muloqot mazmuniga ega  ijtimoiy ta’sirlarning 
ma’lum turi, do‘stona munosabatlarni o‘rnatish va bog‘lanishni his etish, guruhlarga 
birlashish” kabi motivatsiya sifatida talqin etiladi. 

 
Maslou  fikriga  ko‘ra,  affiliatsiya  motivi  insoniyat  ehtiyojlari 
ierarxiyasining  eng  yuqori  darajasiga  mansubdir.  Ammo  shu  bilan  birga  insoniyat 
tabiati  uchun  birinchi  darajali    va  fundamental  motiv  hisoblanib,  odamlar  bilan 
o‘zaro ta’sir doirasidagina rivojlanishi mumkin.  

 
Megrabyan    affiliatsiya  motivining  ikki  xil  tomonini  ajratib  o‘tadi: 
affiliatsiyaga  ehtiyoj (simpatiya, muloqotdagi qo‘llab-quvvatlash) va rad etilishdan 
qo‘rqish (muloqot o‘rnatilmasligi yoki rasmiyligicha qolishi). 

 
X.  Xekxauzen  fikricha,  affiliatsiyaga    ehtiyoj    universal  hisoblanib, 
yosh, gender va etnik mansublikdan qat’iy nazar barcha insonlarga xos ehtiyojdir. 
Motivatsiya  talaba  xulq-atvori  hamda  akademik  maqsadlariga  chambarchas 
bogʻliq  hisoblanadi.  Ammo  amalga  oshirilgan  ma’lum  izlanishlar  ushbu  holatga 
toʻgʻri  kelmaydigan  ayrim  natijalarni  ham  qayd  etdi.  Shuningdek,  tadqiqotlarga 
binoan  talabalarning  ichki  motivatsiyasi  ta’lim  olish  jaroyonida  shakllanishi  ham 
mumkin ekan.
15
 
                                                 
15
 A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
 
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
 
p. cm. pp: 188.
 

---

52 
 
Ammo ushbu ehtiyojning xarakteri va mazmuni ta’lim-tarbiya, ijtimoiylashuv 
sharoitlari va ma’naviy tomonlarga bog‘liq.  
 
  Klassik  va  zamonaviy  psixologik  adabiyotlar  tahliliga  ko‘ra,  affiliatsiya 
motivi  o‘z  ichiga  insonlar  bilan  muloqot  o‘rnatishga    ehtiyoj,  guruh  a’zosiga 
aylanish,  atrofdagilar  bilan  o‘zaro  ta’sir  doirasiga  kirishish,  yordam  ko‘rsatish  va 
qabul qilish kabi ehtiyojlarni o‘z ichiga qamrab oladi.  
  Affiliatsiyaga  yo‘nalganlik  tushunchasi  ilk  marotaba  A.Megrabyan 
S.Kshesinskiylar tomonidan  ijtimoiy psixologiyaga kiritilgan. 
Atoqli  xorijiy  psixologlar  maktabi  doirasida  affiliatsiya  motivi  bevosita  va 
bavosita  yondashishlar  orqali    o‘rganilgan  bo‘lsa-da,    lekin  mahalliy  sharoitda  sof 
ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar bu borada hali olib borilmagan. 
Yuqoridagi  fikrlar  umuman  shaxs  xulq–atvorining  motivlariga  oid  fikrlar 
bo‘lsa, ijtimoiy psixologiya o‘z predmeti nuqtai nazaridan ijtimoiy xulq motivlariga 
alohida e’tiborni qaratadi.  
Bu masalaga oid dastlabki yaxlit nazariyalar fanda yigirmanchi asrning 50-chi 
yillarida  paydo  bo‘ldi  va  Vill  Shuts  nomi  bilan  bog‘liq.  Uning  nazariyasi 
rossiyaliklarning  adabiyotlari  “interpersonal  xulqning  uchlamchi  nazariyasi” 
(trexmernaya teoriya interpersonalnogo povedeniya)
16
 nomi bilan qayd etildi. Ushbu 
nazariyaga  ko‘ra,  ijtimoiy  xulqning  asosini  shaxslararo  munosabatlarda  namoyon 
bo‘luvchi uch toifa ehtiyojlar tashkil etadi: qo‘shilish, nazorat va ochiqlik.