O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
resurslardan  samarali    foydalanish,  maksimal  foyda  olish  maqsadida  mustaqil  
ravishda  o’z  faoliyatlarini  tashkil  etadi  va  rejalashtiradi.  Tanlangan  maqsad, 
qo’llaniladigan  usullarga bog’liq  xolda rejalashtirishning bir kancha turlarini ajratish 
mumkin. 
Texnik-iqtisodiy  rejalashtirishda  -  korxonalarning  texnik  va  iqtisodiy 
rejalashtirish  ko’rsatkichlarini  belgilaydi,  ya’ni  ishlab  chiqarishning  optimal 
variantlari  tanlanadi,  zaruriy  resurslar  tanlanadi,  ulardan  foydalanish  normalari 
belgilanadi, yakuniy moliyaviy ko’rsatkichlari aniqlanadi. 
Operativ 
- 
ishlab 
chiqarish 
rejalarida 
yuqoridagi 
ko’rsatkichlar 
chuqurlashtirilib,  tsexlar,  uchastka  va  ish  o’rinlari  bo’yicha  taqsimlanadi. 
Rejalashtirishni yana quyidagicha klassifikatsiyalash mumkin: 
1.
 
Mazmuniga  ko’ra;  tashkiliy  -  texnik,  ijtimoiy  mexnat,  moliyaviy-investitsion, 
biznesni rejalashtirishlashtirish, ta’minot rejasi. 
2.
 
Boshqaruv  darajasiga  ko’ra:  korxona,  korporativ,  o’rta  pog’onada  esa  -  tsex 
rejasi quyi pog’onada - ishlab chiqarish rejalari. 
3.
 
Asoslanishiga ko’ra: bozor, indikativ, administrativ. 
Davlat 
mulkiga 
asoslangan 
korxonalarda 
administrativ 
rejalashtirishfoydalaniladi.  Aksionerlik  jamiyatlari  va  boshqa  xususiy  mulkka 
asoslangan korxonalarda bozor yoki indikativ rejalardan foydalaniladi. 
Indikativ  rejalashtirish  -  baho  va  tariflarni,  soliq  miqdorini,  minimal  ish  haqi 
miqdorini davlat tomonidan yo’naltirishni ko’zda tutadi. 
Markazlashgan  reja  -  barcha  ko’rsatkichlarni  yuqori  boshkaruv  organlari 
tomonidan belgilash ko’zda tutiladi. 
4.
 
Amal  qilish  vaqtiga  ko’ra:  qisqa  muddatli  ya’ni,  joriy  1  yil  davomida,  o’rta 
muddatli ya’ni, 1-3 yilgacha, uzoq muddatli ya’ni 3-10 yilgacha. 
5.
 
Qo’llash sohasiga ko’ra: sex aro, sex ichidagi, brigada va yakka tartibli. 
6.
 
Ishlab chiqarish stadiyalari bo’yicha: dastlabki va yakuniy. 
7.
 
Aniqlik darajasiga ko’ra: yiriklashtirilgan (umumiy) va aniqlashtirilgan. 
Chet  el  amaliyotida  vaqt  omilini  e’tiborga  olgan  holda  reja  tuzishning  4  xil 
turini ajratish mumkin.
4
 
Reaktiv  rejalashtirish  erishilgan  tajriba  va  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish 
tarixini  taxlil  qilishga  asoslanadi  xamda  mavjud  tashkiliy  shakl  va  vujudga  kelgan 
odatlarga  tayanadi.  Bunday  rejalashtirish  ishlab  chiqarish  muammolarini  aloxida 
ko’rib  chiqadi,  shu  sababli  bir  butunlik  va  uning  ayrim  qismlarining  o’z  aro 
aloqalarini  e’tiborga  olmaydi.  Bundan  tashqari  ushbu  reja  zarur  bo’lmagan  narsa  va 
holatlardan  foriq  bo’linsa  talab  etil  gan  natijaga  olib  keladi,  degan  xato  fikrga 
asoslanadi. 
O’tmishga  qaratilgan  reaktiv  rejalashtirish  ko’pincha  ushbu  korxona  mahsulot 
va  xizmatlarini  nafakat  tashqi  balki  ichki  bozordan  xam  siqib  chiqarilishiga  olib 
keladi.