Muallif - O.A.Amanov
Iqtisodiy rivojlanish kompleks rejasini ishlab chikish jarayoni murakkab va
ko’p mexnat talab etadigan jarayon xisoblanib, ma’lum bir reja tuzish
texnologiyasiga asoslanishi lozim. Ushbu texnologiya umumiy tartibni belgilangan
muddat, talab etilgan mazmun, rejaning turli bo’limlarini ishlab chiqarish ketma-
ketligi, har bir ko’rsatkichning asoslanganligini tartibga soladi, shuningdek ishlab
chiqarish bo’linmalari, funksional organlar va rejali bo’limlarining o’z aro ta’sirini
tartibga soladi. Rejalashtirish faoliyatining metodologiyasi, metodikasi va
texnologiyasi birgalikda ichki rejalashtirishning predmetini belgilaydi.
Rejalashtirish uslubiyati – iqtisodiyotni boshqarishning turli bo’g’inlarida,
jumladan, korxonalarni boshqarishda rejalarni ishlab chiqish usullari majmuasidir.
Avvalgi rejali iqtisodiyot sharoitlarida u avvalo reja idoralarining, ham sobiq ittifoq
miqyosida ham alohida Res’ublikalar miqyosida amal qilgan iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishning
asosiy
yo’nalishlarining
ishlab
chiqish
bo’yicha
uslubiy
ko’rsatmalarga tayanar edi. Iqtisodiyotning muhim soha va tarmoqlarini joriy va
istiqbolli rejalashtirish ushbu ko’rsatmalar asosida amalga oshiriladi.
Rejalashtirishning eng ko’p tarqalgan usullari qatoriga quyidagilarni: balans,
me’yoriy, iqtisodiy-matematik, statistik, omillar bo’yicha, ko’p variantli hisob-kitob
usuli kabilarni kiritish mumkin. Rejalarning asoslanganlik darajasini oshiruvchi va
ularni tezda amalga oshirilishiga xizmat qiluvchi, shuningdek, tavakkalchilik va
vujudga kelishi mumkin bo’lgan talofatlarni kamaytiruvchi usul eng samarali usul
hisoblanadi.
Hozirgi paytda balans usulining ahamiyati oshib bormoqda. Ushbu usulning
mohiyati, o’z aro aloqada bo’lgan ko’rsatkichlarni solishtirish bilan ifodalaniladi.
Balans usuli asosida korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab
chiqarish quvvatiga bo’lgan talablari va ularning manbalari aniqlanadi. Bundan kelib
chiqqan holda moddiy balans, ishldab chiqarish quvvatlari balansi, ishchi kuchi
balansi, ish vaqti balansi, qiymat balansini ajratib ko’rsatish mumkin. Balanslar,
qoidaga ko’ra, ehtiyojlar va ularga mos keluvchi resurslarning mavjudligi yoki
manbalarini o’z ichiga oluvchi, o’z aro moslashuvchi jadval shaklida tuziladi.
Balans usuli me’yoriy usuli bilan birgalikda qo’llaniladi. Me’yoriy usulida
resurslarni sarflashning yo’l qo’yish mumkin bo’lgan eng yuqori va eng quyi
chegaralari aniqlanadi. Bunda ishlab chiqarishni rejalashtirish va tashkil etishda
me’yor va me’yoriy kabi tushunchalardan foydalaniladi.
Me’yor (norma) – belgilangan sifatdagi mahsulot birligi (ish, xizmat)
tayyorlash uchun sarflanuvchi xom-ashyo, material, yoqilg’i, energiya va boshqa
resursladan foydalanishning yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan maksimal yoki minimal
chegarasidir. Agar resurslardan foydalanish me’yorlarini kamaytirish mahsulot
sifatining pasayishiga yoki belgilangan standartlar talablarining buzilishiga olib
keladigan bo’lsa, u holda bu me’yorlarni kamaytirish mumkin emas.
Me’yoriy – nisbiy kattalik bo’lib, asosan foizlar yoki koeffitsientlar yordamida
aks ettiriladi. U mehnat vositalari va predmetlaridan foydalanish darajasini, ularning
har bir maydon birligi, og’irlik birligi, hajm birligiga sarflanishini tavsiflab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: