Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

2.
 
LOYIHANI REJALASHTIRISH 
 
Loyihani  rejalashtirish  –  dasturiy  ta‘minot  loyiha  bosharuvchisining  asosiy 
vazifalaridan  biridur.  Boshqaruvchi  sifatida  siz  ishni  qisimlarga  bo‘lishungiz  va 
ularni  loyihalashni  jamoa  azolariga  topshirishingiz  kerak, paydo  bo‘lishi  mumkin 
bo‘lgan muammolarni oldini olishingiz va bartaraf etishga tayyor turishingiz kerak. 
Loyiha  boshida  yartilgan  loyiha  rejasi  ish  qanday  bajarilishi  loyiha  guruhi  va 
mijozlari  bilan  muhokama  qilish  uchun  va  loyiha  qanday  rivojlanayotganini 
baxolash uchun ishlatiladi. 
Loyihani rejalashtirishni hayotiy sikli 3 bosqichdan iborat: 
1.
 
Taklif  bosqichi.  Unda  siz  dasturiy  ta‘minot  tizimini  rivojlantirish  yoki 
yaratish shartnomasi uchun narx taklif qilasiz. Bu bosqichda sizga ishni yakunlash 
uchun  yetrli  manbaga  ega  ekanligingiz  va  mijozga  aytiladigan  narxni 
chamalashingiz uchun reja kerak. 
2.
 
Loyihani  ishga  tushurish  bosqichi.  Bunda  siz  loyihani  kim  ishlashini 
loyiha  qanaqa  qismlarga  bo‘linishini,  manbalar  sizning  korhonangizda  qanday 
bo‘linishini va boshqalarni rejalashtirasiz. Taklif bosqichiga nisbatan bu bosqichda 
siz ko‘proq axborotga ega bo‘lasiz va dastlabki baxolashni mukammalshtirishingiz 
mukin. 
3.
 
Liyoha  davomida  davriy,  bunda  siz  rejangizni  olingan  tajriba  va  ish 
ketishi  haqidagi  axborot  asosida  o‘zgartirasiz.  Yaratilayotgan  tizim  va  jamoa 
qobilyati haida ko‘proq ma‘lumotga ega bo‘lasiz. Bu axborot sizga ishni bajarishga 
qancha  vaqt  sariflashga  aniq  baxo  beraolasiz.  Bundan  tashqari  daasturiy 
maxsulotga  talablat  o‘zgarishi  mumkin  va  odatda  buning  natijasida  ish  taqsimoti 
o‘zgarishi  va  rejadagi  muddat  o‘zgarishi  mukin.  Odatiy  ish  loyihalari  uchun 
loyihani  ishga  turushish  bosqichida  yaratilgan  reja  o‘zgartiriladi.  Lekin  tezkor 
yondashuv  ishlatilganda  reja  qisqaroq  atama  bo‘lib  doimiy  ravshda  dasturiy 
ta‘minot  rivojlanish  mobaynida  o‘zgartiriladi.  Tezkor  rejalashtirish  3.4  bo‘limida 
muhokama qilingan. 

---

39 
 
Taklif  bosqichidagi  rejalashtirish  ilojsiz  taxminiy  bo‘ladi,  chunki 
yaratilayotgan  dasturiy  ta‘minotga  bo‘lgan  talablarnng  to‘liq  kamplektiga  ega 
emassiz.  Bu  paytda  siz  dasturiy  ta‘minotning  talab  qilingan  funksionalligining 
yuqori darajasi tasnifiga asoslangan takliflarga javob berishingiz kerak. Ko‘pincha 
reja  taklifning  muhum  qismidur,  shuning  uchun  siz  ishni  bajarishni  extimollik 
rejasini  tushushingiz  kerak.  Siz  shartnomani  tuzganingizdan  keyin  taklif 
kiritilgandan so‘ng amalgam oshirilgan o‘zgarishlarni xisobga olgan holda loyihani 
takroran rejalashtirishingiz kerak bo‘ladi. 
Shartnoma  uchun  narxni  belgilayotganda  siz  mijozga  taklif  qiladigan 
dasturiy ta‘minotni yaratish narxini haqida bir qarorga kelishingiz kerak. Bu narxni 
xisoblash  uchun  siz  loyiha  ishini  yakunlashga  ketadigan  sanf-harajatlaringizni 
baxolashingiz  kerak.  hat  bir  faoliyatga  qancha  manba  ketishini  baxolab  bundan 
butun  faoliyatning  umumiy  narxi  kelib  chiqadi.  dasturiy  ta‘minotni  yaratishni 
narxini aniq taxmin qilish maqsadida dasturiy ta‘minotga bo‘lgan sarflarni doimiy 
obyektiv tarzda hisoblashingiz kerak. 
Sarf harajatlaringizni  maqbul baxosini olganingizda siz mijozga aytiladigan 
narxni hisoblashingiz mumkin. Keyingi bo‘limda ko‘rish mumkin bo‘ladi dastiruy 
ta‘minot loyihasini baholashga ko‘p omillar ta‘sir etadi – bu shunchaki narx+foyda 
emas. 
Dasturiy ta‘minot yaratish loyihasining sarf harajatlarining xisoblashda siz 3 
ta parametirdan foydalanishingiz kerak: 
•
 
Ish 
kuchi 
sarflari 
(dasturiy 
ta‘minot 
yaratruvchilari 
va 
boshqashqaruvchilari oyligi); 
•
 
Apparat va dasturiy ta‘minot sarflari, xizmat ko‘rsatish ham shuni ichida; 
•
 
Sayohat va o‘qitishga ketadigan sanflar. 
Ko‘p  loyihalar  uchun  eng  katta  narx  –  ish  kuchi  narxi.  Siz  loyiha  ishini 
tugatishga  ketadigan  umumiy  ish  vaqtini  baxolashingiz  kerak  (odamni  oyi 
hisobida). Bunday baxolashni bajarishda sizda axborot kamlik qiladi shunday qilib 
siz  eng  yaxshi  baxolanishni  olib  unga  qo‘shimcha  muhim  bo‘lgan  oldindan  bilib 
bo‘lmaydigan holatni qo‘shishingiz mumkin (qo‘shimcha vaqt va ish kuchi). 

---

40 
 
Tijorat  tizimlari  uchun  siz  odatda  nisbatan  arzon  bo‘lgan  apparat 
vositalaridan foydalanasiz. Lekin siz maxsulotni va dasturiy ta‘minot platformasini 
litsenziyalashtirishingiz  kerak  bo‘lganda  dasturiy  ta‘minot  sarflari  katta  bo‘lishi 
munkin.  Loyiha  bir  nechta  joyda  yaratilayotganda  ularni  hammasiga  borib  kelish 
talab qilinadi. Bu sayohatga ketadigan sarflar kam bo‘lsa ham, unga ketadigan vaqt 
ko‘pincha  behuda  ketadi  va  loyihaning  ish  vaqtini  ko‘paytiradi.  Yangi 
texnologiyalar yordamida uyushtirilgan uchrashuvlar ham masofadan hamkorlikni 
ta‘minlovcha dasturiy ta‘minot bunday sayohatlar miqdorini kamaytirishi mumkin. 
Tejalgan vaqt unumdor loyiha ishiga saflanishi mumkin. 
Tizimni  yaratishga  shartnomasi  tuzilgandan  so‘ng  loyihani  ishga  tushurish 
rejasini  yaratish  uchun  loyiha  grafaik  rejasini  mukammallashtirish  kerak(asosiy). 
Bu  bosqishda  siz  bu  tizimga  bo‘lgan  talablar  haqida  ko‘proq  bilishingiz  shatr. 
Lekin  siz  yaratishda  tezkor  yondashuvdan  foydalanayotgan  bo‘lsangiz  siz 
talablarning  to‘liq  spetsifikatsiyasiga  ega  bo‘lmasligingiz  ham  mumkin.  Bu 
bosqishda sizning maqsadingiz hodimlarni ishlatish va byudjetni tuzish to‘g‘risida 
qaror qabul qilish uchun foyadalanish mumkin bo‘lgan loyiha rejasini yaratishdur. 
Siz  tashkilot  manbayingizni  taqsimbal  ko‘rishimgiz  kerak  va  yangi  hodimlarni 
ishga olish haqida qaror qilishingiz lozim. 
Rejada  loyihani  nazorat  qilish  mexanizimlari  ham  belgilanishi  lozim.  Siz 
loyiha  rivojlanishini  kuzatishingiz,  rejadagi  va  amaldagio‘zgarish  hamda  sarflarni 
taqqoslashingiz  lozim.  Ko‘p  tashkilotlarda  nazoratning  rasmiy  prodseduralari 
mavjud  lekin  boshqaruvchi  loyiha  xodimlari  bilan  norasmiy  muhokamalarni 
amalga oshirib doim rivojlanishning aniq holatini tasniflab berishga tayyor turishi 
lozim. 
Norasmiy  nazorat  qiyinchiliklar  paydo  bo‘lganda  muammolarni  oldini 
olishga  yordam  beradi.  Masalan  loyiha  hodimlari  bilan  har  kung  muhokalamalar 
natijasida  dasturiy  ta‘minotning  hatosini  aniqlashdagi  maxsus  muammosini 
ko‘rsatib  berishi  mumkin.  Bunda  boshqaruvchi  muammoni  hal  qilish  uchun 
expetrni yonlashi mumkin yoki uni dastur doirasida hal qilishi mumkin. 

---

41 
 
Loyiha rejasi yaratish jarayoni mobayni jarayonida o‘zgaradi. Rejalashtirish 
hodimlarga maqsadlari va ularga erishish yo‘llarini tushuntirish uchun loyiha rejasi 
foydali  hujjat  bo‘lishi  uchun  kerak  bo‘ladi.  Shuning  uchun  dasturiy  ta‘minot 
rivojlanishi mobaynida grafik, smeta va havf-hatarlar qaytadan ko‘rilishi lozim.  
Agar tezkor usul ishlatilayotgan bo‘lsa loyihani ishga tushirish rejasi doimo 
kerak bo‘ladi, chunki ishlatilayotgan yondashuvdan qat’iy nazar tashkilot loyihaga 
sariflanadigan  manbalarni  rejalashtirishi  kerak  bo‘ladi.  Lekin  bu  reja  batafsil 
bo‘lishi  shart  emas  va  unda  bajariladiga  ishlar  ro‘yhati  va  loyiha  grafigi  haqida 
chegaralangan  axborot  bo‘lishi  lozim.  Yaratish  vaqtida  rejalashtirish  jarayoniga 
butun  jamoa  jalb  qilinadi  ,  norasmiy  loyiha  rejasi  va  ishchi  kuchi  baxolanishi 
dasturiy ta‘minotni har bir qismi uchun tuziladi.