Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

1.3.2.
 
Guruhning tashkillanishi 
Guruh  tashkillanishi  usuli  bu  guruh  tomonidan  qabul  qilingan  qarorlarga, 
axborot  alamashinish  usullarga  hamda  rivijlanish  guruhi  va  loyihaga  qiziqish 
bildirayotgan  odamlar  o‘rtasidagi  munosabatlarga  ta‘sir  qilishi  mumkin.  Loyiha 
boshqaruvchilari uchun quyidagi tashkiliy savollar muhim bo‘ladi: 
1.
 
Loyiha  boshqaruvchisi  guruhning  texnik  lideri  bo‘lishi  shartmi? 
Arxitektura  yoki  tizimning  texnik  lideri  dasturiy  ta‘minotni  ishlab  chiqish  vatida 
qabul qilingan kritik, texnik qarorlar uchun javobgare bo‘ladi. 
Bazi  hollarda  loyiha  boshqaruvchilari  bu  vazifani  bajarish  uchun  ko‘nikma 
va  tajribaga  ega  bo‘ladi.  Lekin  katta  loyihalar  uchun  texnik  liderlikni  bo‘yniga 
olish  uchun  loyiha  arxitekktori  etib  katta  muhandis  tayinlanishi  maqsadga 
muofiqdur. 
2.
 
Kritik  texnik  qarorlarni  qabul  qilishga  kimlar  tortiladi  va  ular  qanday 
qabul qilinadi? Qororlar tizimli arxitektor loyiha boshqaruvchisi tomonidan qabul 
qilinadimi yoki guruh azolarining kengroq diapazonida muhokama qilinadimi? 
3.
 
Tashqaridagi  qiziqayotgan  shaxslar  va  korhonaning  raxbaryati  bilan 
hamkorlik  qanday  yo‘lga  qo‘yiladi?  Ko‘p  hollarda  bu  hamkorlik  uchun  loyiha 
boshqaruvchisi  javobgar  bo‘ladi  agar  tizimli  arxitektor  bo‘lsa  u  yordam  beradi. 

---

31 
 
Lekin  alternative  tashkiliy  madelda  shunday  maxsus  o‘rin  bo‘lish  kerakki  unga 
tashqi aloqalarni bajarishga ko‘nikmasi bo‘lgan odam qo‘yilishi kerak. 
4.
 
Bir joyda joylashmagan odamlarni guruhga qanday birlashtirish mumkin? 
Hozirda  yaratilayotgan  guruhlarda  har  hil  tashkilotlardan  va  uyda  ishlaydigan 
odamlar  birlashtirilyapti.  Bu  guruh  qarorlarini  qabul  qilish  jarayonlarida  etiborga 
olinishi kerak. 
5.
 
Guruhda  bilimlar  almashinuvini  qanday  amalga  oshirish  mumkin? 
Guruhni  tashkillashda  axborot  tarqatilish  usullariga  etibor  qaratilishi  kerak. 
Axborotni  katta  hajimda  uzatilishi  adamlarni  charchatadi  va  bajarayotgan 
vazifasidan chalg‘iydi. 
Oz miqdordagi dasturiy guruh odatda norasmiy tarizda tashkil etiladi. Guruh 
lideri guruhning boshqa azolari bilan birgalikda dasturiy ta‘minotni yaratish bilan 
shug‘ullanadi.  Norasmiy  guruhda  bajarilishi  kerak  bo‘lgan  ish  butinicha 
muhokama qilinadi va vazifalar qobilyat va tajribaga asosan bo‘linadi. Guruhning 
kattalari axitektura dizayni uchun javobgar bo‘lishi mumkin. Lekin batafsil ishlab 
chiqish  va  amalga  oshirish  –  alohida  vazifa  yuklangan  guruh  azosining 
javobgarligidur. 
Favqulotda  dasturiy(FD)  guruhlar  (Bek,  2000)  har  doim  norasmiy  guruh 
bo‘ladi.  FD  entuziyasi  taqid  qilishadiki  rasmiy  tuzilmada  axborot  almashuvi 
taqiqlangan. 
FD  da  boshqaruv  qarorlari  deb  hisoblangan  ko‘plab  qarorlar  (grafik  haqida 
qarorlar  kabi)  guruh  azolariga  o‘tkazilgan.  Dasturchilar  kodni  rivojlanishida  juft-
juft  bo‘lib  ishlaydilar  va  tadbiq  etilgan  dasturlar  uchun  birgalikda  javobgar 
bo‘ladilar. 
Norasmiy  guruhlar  muvafaqqiyatli  bo‘lishi  mumkin,  ayniqsa  guruh 
azolarining  ko‘pchiligi  sinovdan  o‘tgan  va  qobilyatli  bo‘lsa.  Bunday  guruh 
qarorlarni  umumiy  kelishuv  bo‘yicha  qabul  qiladi,  natijada  birgalikha  ishlash 
yaxshilanadi.  Lekin  agar  guruh  asosan  tajribasiz  yoki  mas’ulyatsiz 
qatnashchilardan  iborat  bo‘lsa  aniq  yo‘naltiruvchi  yo‘qligi  uchun  guruh 
qatnashchilari orasida koordenatsiya yetishmaydi va loyiha ijobiy yakun topmaydi. 

---

32 
 
Ierarxik  guruhlar  –  bu  ierarxiya  yuqorisida  liderlar  guruhi  bor  ierarxik 
tuzulmaga ega bo‘lgan guruhlardur. Unda guruh qatnashchilariga nisbatan ko‘proq 
rasmiy hokimyat berilgan va u ishni yo‘naltirishi mumkin. Aniq tashkiliy tuzulma 
mavjud  qarorlar  ierarxiya  yuqorisida  qabul  qilinadi  va  ierarxiya  ostidayi  odamlar 
tomonidan bajariladi. Kommunikatsiya bu yuqoridagi shtatdan kelgan tavsiyanoma 
va ierarxiyada ostidagi qatlamlardan yuqori qatlamlargacha kichik “ko‘rariluvchi” 
kommunikatsiya mavjud. 
Bu  yondashuv  yaxshi  ishlashi  mumkin  qachonki  yaxshi  tushunilgan 
muammo  bo‘linib  ierarxiyaning  har-xil  qisimlarida  yechimi  topiladi.  Bu 
holatalarda  ierarxiya  qisimlari  orasida  nisbatan  kichik  kommunikatsiya  talab 
qilinadi.  Lekin  bunday  holatlar  dasturlashda  quyidagi  sabablarga  ko‘ra  kam 
uchraydi: 
1.
 
Dasturiy  ta‘minotidagi  o‘zgarishlar  ko‘pincha  tizimning  bir  nechta 
qismini  o‘zgarishini  talab  qiladi  va  bunda  ierarxiyaning  hamma  qatamlarida 
muhokama va muzokaralarni talab qiladi. 
2.
 
Dasturiy  ta‘minot  texnologiyalari  shunchalar  tez  o‘zgarmoqdaki, 
ko‘pincha  yoshroq  xodimlar  tajribali  xodimlarga  nisbatan  ko‘proq  bilimlarga  ega 
bo‘ladi. Pastdan yuqoriga bo‘lgan kommunikatsiyada loyiha boshqaruvchisi yangi 
texnologiyalardan  foydalanish  imkoniyatlari  hahiqa  bilmastligi  mumkin.  Yosh 
shtatlat  yaratishda  ishlatilayatgan  eskirgan  texnalogiyalarni  deb  ishga  bo‘lgan 
ishtiyoqi pasayadi. 
Demakratik  va  ierarxik  tashkillangan  guruhlar  guruh  a‘zolarining  texnik 
qobilyatlari  o‘rtasida  juda  katta  farq  bo‘lishini  tan  olmaydilar.  Eng  yaxshi 
dasturchilar  yomon  dasturchilaraga  nisbatan  25  marotaba  samarali  ishlashi 
mumkin.  Eng  yaxshi  dasturchilarni  eng  yaxshi  sharoitlar  bilan  ta‘minlab,  ulardan 
imkoni  boricha  samarali  faydalanish  kerak.  Bunday  sharoitni  ko‘zda  tutgan 
dastlabki tashkiliy madel dasturchining asosiy jamoasi bo‘lgan. 
Yuqori  malakali  dasturchilardan  samarali  faydalanish  uchun  Baker  (1972) 
va  boshqalar  (Aron  1974:  Brooks  1975)  jamoa  alohida  yuqori  malakali  asosiy 
dasturchi  atrofida  yaratilishini  taklif  qilishdi.  Dasturchining  asosiy  jamoasini 

---

33 
 
asosiy ta‘moyili – malakaliy va tajribali hodim dasturiy ta‘minotning yaratilishiga 
to‘liq javobgar bo‘lishi kerak. Ular turli-tuman savollarga chalg‘imastligi kerak va 
ularning ishi texnik va ma‘muriy tomondan yaxshi ta‘minlanishi kerak. Ular butun 
etiborini  yaratilayotgan  dasturiy  ta‘minotga  qaratishi  kerak  va  vaqtlarini  tashqi 
uchrashuvlarga sanrflamasligi kerak. 
Lekin  dasturchining  asosiy  jamoasi  madelida  –  mening  fikrimcha  asosiy 
dasturchi va unin yordamchisi hisobiga qolganlar qaram bo‘lib qoladi. Jamoaning 
yetarli  javobgarlik  berilmagan  qolgan  azolari  qobilyatlariga  yarasha  ish 
berilmaganini  xis  qilib  ishtiyoqi  so‘nishi  mumkin.  Muammo  paydo  bo‘lganda 
ularda yetarlicha axborot bo‘lmasligi munkun va qaror qabul qilishda ishtirok etish 
imkoniyati  yo‘q.  guruhni  bunday  tashkillashda  o‘ziga  yarasha  havf-hatarlari 
mavjud va ular bu tashkillanish turi olib kelishi mumkin bo‘lgan foydadan yo‘qqa 
chiqarishi mumkin.