Gidromeliorativ

Beton to‘ldiruvchilarni tayyorlash
Suv  xo‘jaligi  qurilishining  asosiy  texnik-iqtisodiy  ko‘rsat-
kichlari beton ishlarining sifat va miqdoriy ko‘rsatkichlariga bog‘liq 
ravishda belgilanadi. Beton ishlari narxi bugungi kunda ancha yuqori 
bo‘lib, birinchi navbatda, u beton tayyorlash uchun qo‘llaniladigan 
materiallarni to‘g‘ri tanlash, ulardan ratsional foydalanish masalalarini 
tashkil qilishga ko‘p jihatdan bog‘liqdir.
Beton  tayyorlashdagi  asosiy  element,  bog‘lovchi  – 
sement 
hisoblanadi. Aynan ushbu bog‘lovchi suv bilan reaksiyaga kirishib, 
qorishma hosil qilish va ma’lum muddatdan so‘ng uni betonga 
aylantirish xususiyatiga ega.
Gidromeliorativ betonlarga qo‘yiladigan talablarning bajarili-
shini ta’minlash nuqtayi nazaridan olganda, suv xo‘jaligi obyektlari 
qurilishi jarayonida, asosan, portland sement, gidro-fobportland, 
tezqotuvchan portland va putsulan-portland sementlar qo‘llaniladi.
Beton qorishmasi tayyorlanganda belgilangan beton markasidan 
sement markasi yuqori bo‘lishi kerak:
Mb
100
150
200
250 300
400
500
600 
600
Mts
200
200...300
400
500 500
500...600
500...600
Shuningdek, gidrotatsiya jarayonlarini yaxshilash, betonning 
tashqi muhit va kuchlar ta’siriga chidamliligini oshirish uchun turli 
xil qo‘shimchalar, ya’ni sulfat-achitqi barda SAB, kalsiy-xlor – CaCl
2
, 
qotish jarayonini tezlatuvchi NaCl, K
2
CO
3
, NaNO
2
; issiqlik ajralishini 
va sement miqdorini kamaytiruvchi nofaol qo‘shimchalar (kvarts 
mayda qumlar va b.) qo‘llaniladi.

---

65
Asosiy muammolardan biri – bu qurilish hududiga keltirilgan 
sementlarni, markalari bo‘yicha alohida yopiq maxsus omborlarda 
saqlashdan  iboratdir. Agar  sementlar  uzoq  muddat  omborlarda 
saqlansa, qurilish jarayoniga qo‘llashdan oldin, ulardan tayyorlangan 
namunalarni,  laboratoriya  sharoitida  har  tomonlama  tekshiruv-
sinovlardan o‘tkazilishi talab qilinadi.
Hajmiy nuqtayi nazardan olganda, betonning 80 %gacha qismini 
- to‘ldiruvchilar deb ataluvchi - tosh, shag‘al, chaqiq tosh, qumlar va 
hokazolar tashkil qiladi, ularning sifati va o‘lchamlari, o‘z navbatida, 
qimmatbaho  va  tanqis  bo‘lgan  bog‘lovchi  -  sement  va  turli  xil 
qo‘shimchalarning kam sarflanishini ta’minlaydi.