O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Kassa amaliyotlarining qonunchilik hujjatlariga muvofiqligini 
o‘
rganishning AUDIT REJASI: 
1.  Kunlik  kassa  hujjatlarining  saqlanishi  va  t
o‘g‘
ri  rasmiylash-
tirilishini 
o‘
rganish. 
2.  Pul  omborini  ochish,  yopish,  muhrlash,  q
o‘
riqlash  xizmatiga 
topshirish va qabul qilib olish qoidalariga rioya qilinishini 
o‘
rganish. 
3.  Kassa  tarmo
g‘
ida  plombir  (klishe)lar,  muhrlar  va  kalitlarni 
hisobga  olish,  ulardan  t
o‘g‘
ri  foydalanish  va  saqlash  jarayonini 
o‘
rganish. 

---

58 
 
4.  Kassa  tarmo
g‘
ini  t
o‘
satdan 
taftish  qilishda  asosiy  e’tibor 
berilishi lozim b
o‘
lgan jihatlar. 
5.  Filialda  kassa  amaliyoti  b
o‘
limining  texnik  jihozlanishi 
talablariga rioya qilinganligini 
o‘
rganish.  
Audit  qilish  boyliklar  but  saqlanishi  uchun  javobgar  b
o‘
lgan 
mansabdor  shaxslarning  ishtirokida 
o‘
tkazilishi  hamda  bank 
muassasalarida operatsiyalar amalga oshirilishining odatdagi maromini 
buzmasligi kerak. 
Auditdan 
o‘
tkazish  paytida  yuqori  lavozimdagi  mansabdor 
shaxslar  y
o‘
q  b
o‘
lsa,  bu  holat  dalolatnomada  alohida  qayd  etiladi, 
umumiy  dal
olatnoma  audit  rahbarining,  hamda  mas’ul  rahbarlarning 
imzolari bilan tasdiqlanadi. 
Audit  qilish  rahbari  bank  muassasasiga  kelganidan  aylanma 
(operatsiya) va kechki kassalarda, qayta pul sanash kassasida va kassirlar 
bilan inkassatorlarning javobgarligida b
o‘
lgan jamiki naqd pulni, zaxira 
fondlarida b
o‘
lgan pul bileti va tangalarni, chet el valyutasi va boshqa 
boyliklarni 
o‘
z nazoratiga qabul qiladi. 
Audit  qilish  rahbari,  uni 
o‘
tkazishga  kirishar  ekan,  mansabdor 
shaxslarning  huzurida  naqd  pul  b
o‘
lgan  barcha  omborlarni 
o‘
zining 
lavozimiga  doir  s
o‘
r
g‘
ichli  muhr  bilan  muhrlab  chiqadi.  Kassa 
tarmo
g‘
ida  joylashgan  boshqa  omborlar  esa  audit  boshlangan  payt 
ularda  pul  va  boyliklar  y
o‘
qligiga  ishonch  hosil  qilish  uchun  k
o‘
zdan 
kechiriladi. 
Ish kuni tugaganidan s
o‘
ng pul omborlari muhrlanishi va boyliklar 
but  saqlanishi  uchun  javobgar  b
o‘
lgan  mansabdor  shaxslar  bilan 
birgalikda  q
o‘
riqlash  uchun  belgilangan  tartibda  topshirilishini  audit 
rahbari  pul  omborlaridagi  pul  va  boyliklarni  audit  qilish  t
o‘
liq 
yakunlanguniga qadar davom ettiradi. 
Bu  vaqtda  mansabdor  shaxslarning  pul  omborlariga  faqat  audit 
rahbari ishtirokidagina kirishiga, pul va boyliklarni uning nazorati ostida 
q
o‘
yishi yoki olishiga ruxsat etiladi. 
Audit  qilish  rahbari  muhrining  izi  taxtachada  audit  qilinayotgan 
bank  muassasasidagi  rahbar  xodimlar  muhrlarining  izidan  oldinga 
joylashtiriladi. 

---

59 
 
Audit rahbari sur
g‘
ichli muhrining uning imzosi bilan tasdiqlangan 
hamda q
o‘
riqlash uchun topshirish daftaridagi imzosiga qiyoslash uchun 
namuna hisoblanadigan izi t
o‘
liq kartonda 
“
Bankni audit qilish rahbari 
sur
g‘
ichli muhrining izi namunasi
ˮ
 degan matn bilan rasmiylashtiriladi, 
sana va imzo q
o‘
yiladi, hamda q
o‘
riqlash xizmati boshli
g‘
idan tilxat olib 
topshiriladi.  Pul  va  boyliklarni  audit  qilish  tugaganidan  s
o‘
ng  audit 
rahbari  tilxatni  qaytaradi  va  surg
‘
ichli  muhr  izining  namunasini  y
o‘
q 
qiladi. 
Kassalardagi  pul  biletlari  dastlab  bo
g‘
lamlar  va  dastalar,  metall 
tangalar va ish haqi t
o‘
lash uchun oldindan tayyorlab q
o‘
yilgan pullar 
qoplarga birkitilgan yorliqlar va cheklarga qarab tekshiriladi. Umumiy 
summa hisob yuritish ma’lumotlariga qiyoslanadi.
 
Shu  xil  tekshirishdan  keyin  naqd  pul  quyidagi  tartibda  qayta 
sanaladi: 
•  oborot  va  kassa  operatsiyalarida  bo‘
lgan  pul  biletlari,  hamda 
tangalar nazorat tariqasida t
o‘
liq donalab birma-bir sanaladi; 
• mijozlarga berish uchun oldindan tayyorlab qo‘
yilgan pul biletlari 
va  tangalar  ma’lumotlari  cheklardagi  summaga  qiyoslanadigan 
yorliqlardagi  yozuvlarga  qarab  tekshiriladi,  keyin  esa  audit  rahbari 
belgilaydigan  hajmda  bo
g‘
lamlar,  dastalar,  shuningdek,  birma-bir  va 
donalab t
o‘
liq sanaladi; 
• kechki kassadagi naqd pul o‘
sha kunning 
o‘
zida yoki keyingi kun 
ertalabdan kechiktirmay, birma-bir va tangalar donalab t
o‘
liq sanaladi; 
•  xaltalar  ochilganidan  keyin  pul  sanash  kassasida  bo‘
lgan  pul 
biletlari va tangalar audit qilish rahbari belgilaydigan hajmda bo
g‘
lamlar 
va dastalar b
o‘
yicha hamda birma-bir va donalab t
o‘
liq qayta sanaladi. 
Shuningdek,  muayyan  sanalarning  birida  bankning  savdo  va 
transport  korxonalari  huzuridagi  kassalarda  b
o‘
lgan  naqd  pul 
tekshiriladi.  Pul  biletlari  bo
g‘
lamlar  va  dastalar  b
o‘
yicha,  tangalar  esa 
qoplarga  birkitilgan  yorliqlardagi  yozuvlarga  qarab  sanaladi. 
Ma’lumotlar  kirim  hujjatlaridagi  umumiy  summaga,  kirim  bo‘
yicha 
kassa  daftarlariga  qiyoslanadi,  keyin  esa  audit  qilish  rahbar 
belgilaydigan hajmda birma-bir va tangalar donalab qayta sanaladi. 
Agar  audit  boshlangan  paytda  pul  sanash  kassalarida,  kechki 

---

60 
 
kassalarda  va  inkassatorlarning  javobgarligida  naqd  pulli  ochilmagan 
xaltalar  b
o‘
lsa,  shu  xaltalar  va  qoplardagi  (ochilgan  xaltalar  va 
qoplardagi) pul qoldi
g‘
i yuk xatlar, tashrif varaqchalari, qabul qilingan 
naqd pulli xaltalar (qoplar) va b
o‘
sh xaltalar hisobini yuritish daftarlari, 
r
o‘
yxatlar, y
o‘
l qaydnomalari, y
o‘
nalish varaqlari hamda inkassatorlarga 
y
o‘
lga 
chiqish 
paytida 
berilgan 
xaltalar 
t
o‘g‘
risidagi 
ma’lumotnomalarda  ko‘rsatilgan  ma’lumotlar  bilan  qiyoslanadi.  Ular 
b
o‘
lmagan  taqdirda  esa  bu  xil  tekshiruv  boshqa  kunlarda  t
o‘
satdan 
o‘
tkaziladi.  Ayni  paytda  xaltalar  va  qoplarning  butunligi  hamda 
plombalar va muhrlar izi mavjud namunalarga mos kelishi tekshiriladi. 
Xaltalar  va  qoplar  shikastlangani,  plombalar  va  muhrlar  tegishli 
namunalarga  t
o‘g‘
ri  kelmasligi  aniqlangan  hollarda  shu  xaltalar  va 
qoplardagi  boyliklar  birma-bir,  tangalar  esa  donalab  t
o‘
liq  qayta 
sanaladi.  Zarur  hollarda  qayta  sanashda  ishtirok  etish  uchun  tegishli 
korxonalar, shuningdek
‚
 Ichki Ishlar Vazirligining vakillari taklif etilishi 
mumkin. 
Xalq banki muassasalariga yetkazib berilishi kerak b
o‘
lgan, pul va 
boyliklar  solingan  xaltalar  (puli  qayta  sanaladigan  xaltalar)  shu 
muassasalar xodimlarining huzuridagina ochilishi mumkin. 
Audit 
o‘tkazilayotgan  kuni  “Yo‘
ldagi  qo
g‘oz  pullar”  10109  va 
“Yo‘ldagi tangalar” 10111 hisobvaraqlarda pul qoldig‘
i b
o‘
lgan taqdirda 
pul  10101  hisobvaraqdan  chiqarilib,  10109-hisobvaraqqa 
o‘
tkazilishi 
qay  darajada  asosli  ekanligi  tekshiriladi.  Bundan  tashqari,  audit  qilish 
jarayonida  Toshkent  shahar  hisob-kassa  Markazi  Bosh  boshqarmadan 
j
o‘
natilgan pullar kelib tushgani t
o‘g‘
risida tasdiqnoma olinishi kerak. 
Shuningdek,  Xalq  banki  muassasalariga  yetkazish  uchun 
inkassatorlarga  berilgan  pullarning  asosliligi  ham  tekshiriladi.  Xalq 
banki  muassasalariga  yetkazib  berish  uchun  k
o‘
rsatilgan  summani 
qiyoslash  kerak.  Hujjatlarda  k
o‘
rsatilgan  summani  hisob  yuritish 
daftarlaridagi  yozuvlarga  va  Xalq  banki  muassasalarining  talablariga 
qiyoslash zarur. Agar inkassatorlarga berilgan, lekin j
o‘
natilmagan pul 
b
o‘
lsa,  uning  miqdori,  xaltalar  va  tangalarning  butunligi,  plombalar 
izining  aniqligi  va  haqiqiyligi  tekshiriladi,  hamda  xaltalar  belgilangan 
joyga yetkazib berilgani nazorat qilinadi. 

---

61 
 
Audit qilish rahbarining xohishiga qarab, bu xaltalar ochilishi va 
ulardagi  boyliklar  shu  xaltalarni  qabul  qilib  olgan  inkassatorlar,  kassa 
mudiri,  bank  muassasasining  rahbari  yoki  bosh  buxgalteri  ishtirokida 
bo
g‘
lamlar va dastalar b
o‘
yicha yoki birma-bir qayta sanalishi mumkin. 
Zaxira  fondlarida  b
o‘
lgan  pul  biletlari  bo
g‘
lamlar  va  dastalarga 
qarab,  metall  tangalar  esa  qoplarga  birkitilgan  yorliqlardagi  yozuvlar 
b
o‘
yicha  tekshiriladi.  Pul  biletlari  va  tangalarning  umumiy  summasi 
tegishli  daftarlar,  kundalik  balans  ma’lumotlariga  qiyoslanadi. 
Daftarlarda  chiqarilgan  yakunlar  turli  qiymatdagi  alohida  qoldiq 
summalarni hisoblash orqali tekshiriladi.