4-jadval
Tijorat banklari faoliyatida ichki auditning bosqichlari, tasniflash
belgilari va mezonlari
9
.
Audit
bosqichlari
Tasniflash belgisi
Tasniflash mezonlari
I.Rejalashtirish
1. Tekshiruv vaqti
1.1. Rejaga k
o‘
ra
1.2. Rejadan tashqari
2.
O‘
tkazish turi
2.1. Hujjatli
2.2. Vizual
3. Tekshiruv turi
3.1 Rejaga k
o‘
ra
3.2 Rejadan tashqari
4. Uslubiyotiga k
o‘
ra
4.1 Moslik auditi
4.2 Tahliliy tekshiruv
5. Takroriyligiga k
o‘
ra
5.1 Uzluksiz audit
5.2 Davriy audit
6. Tekshiruv y
o‘
nalishiga
k
o‘
ra
6.1 Moliyaviy audit
6.2 Boshqaruv auditi
6.3 X
o‘
jalik auditi
6.4 Ijtimoiy audit
II. Auditni
olib borish
1. Nazorat obyektiga k
o‘
ra
tekshiruv y
o‘
nalishlari
1.1 Buxgalteriya hisobi tizimi
1.2 Ichki nazorat tizimi
1.3 Boshqaruvning turli b
o‘g‘
inlari
2.Auditorlik tekshiruvining
maqsadi va hajmiga k
o‘
ra
2.1 Tashkiliy audit
2.2 Funksional audit
2.3 Maxsus audit
3.Auditning y
o‘
nalishlariga
k
o‘
ra
3.1 Tashkiliy-huquqiy audit
3.2 Moliyaviy-tahliliy audit
3.3 Kompyuter auditi
4. Mulkdor manfaatlari
b
o‘
yicha tekshiruvni tashkil
etish shakllariga k
o‘
ra
4.1Moliya-x
o‘
jalik faoliyati auditi
4.2 Maxsus audit
4.3 Mufassal auditorlik tekshiruvi
4.4 Balansni hisob-tahliliy tekshirish
4.5
Asoslilik
va
haqqoniyligini
tasdiqlovchi tekshiruv
5.Hujjatlarni tekshirishni
tashkil etish usuliga k
o‘
ra
5.1 Kompleks audit
5.2Tanlab tekshirishga asoslangan audit
5.3 Oraliq audit
5.4 Cheklangan audit
5.5 Tizimli audit
9
Karimov N.F. Tijorat banklarida ichki audit: Monogra
fiya. O‘zbekiston Respublikasi Bank
-moliya akademiyasi.-
T.: O‘zbekiston Respublikasi FA “Fan” nashriyoti, 2006.
-262 b.
36
Audit
bosqichlari
Tasniflash belgisi
Tasniflash mezonlari
III. Xulosa
Audit natijalarini
rasmiylashtirish shakliga
k
o‘
ra
1.Oraliq
dalolatnoma
bilan
rasmiylashtirilgan
2.Xulosalar bilan rasmiylashtirilgan
3.Maxsus
xulosa
bilan
rasmiylashtirilgan
4.Axborotnoma bilan rasmiylashtirilgan
Audit xizmati xodimlarining vakolatlari va javobgarligi
Audit xizmati xodimlari tekshiruv
o‘
tkazish jarayonida quyidagi
vakolatlarga egadirlar:
- bank rahbariyati va xodimlaridan bank faoliyatiga bo
g‘
liq b
o‘
lgan
barcha zarur hujjatlarni yoki audit predmeti hisoblangan hujjatlarni talab
qilish;
- ichki auditorlik tekshiruvlarini
o‘
tkazish jarayonida tu
g‘
ilgan
savollar b
o‘
yicha bank rahbarlari va xodimlaridan tushuntirishlar olish.
Audit xizmati xodimlari lozim b
o‘
lganda qiziqtirgan savollari b
o‘
yicha
yozma ravishda tushuntirishlar olish huquqiga ega;
- zarur hujjatlardan nusxalar olish;
- zarur b
o‘
lganda bankda belgilangan tartibda (kelgusida saqlanishi
gumon b
o‘
lgan) hujjatlarning asl nusxalarini olish;
- tekshirish o
‘
tkazish maqsadida bankning barcha binolariga,
shuningdek
‚
elektron va qo
g‘
oz aktivlariga kirish;
- auditorlik tekshiruvi
o‘
tkazilgandan s
o‘
ng tekshirish jarayonida
aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish b
o‘
yicha chora-
tadbirlarning bajarilishini nazorat qilish.
Audit xizmati xodimlari quyidagilar uchun javobgardirlar:
- tekshirish natijalarini buzib k
o‘
rsatish;
- qonun hujjatlariga muvofiq bank sirini tashkil etuvchi har qanday
ma’lumotlarning ma
x
fiyligini ta’minlamaslik;
- bankning tegishli b
o‘
limlaridan olingan hujjatlar butunligini
ta’minlamaslik va qaytarmaslik.
Ichki audit xizmati xodimlari
O‘
zbekiston Respublikasining
amaldagi qonunchiligi hamda ichki auditorlar javobgarligini belgilovchi
bankning ichki nizomlariga binoan javobgar b
o‘
ladilar.
37
Audit xizmati xodimlariga nisbatan q
o‘
yilgan talablar.
Auditorlar quyidagi talablarga javob berishlari kerak:
- bajarayotgan vazifalari xarakteriga mos b
o‘lgan oliy ma’lumotga
ega b
o‘
lishlari;
- bankning pul muomalasi, kredit, valyuta, depozit operatsiyalari
yoki buxgalteriya hisobi va hisoboti b
o‘
limlarida kamida bir yil ish
stajiga ega b
o‘
lishlari kerak. Bosh auditor uchun bankning yuqoridagi
b
o‘
limlarida kamida uch yil yoki tijorat bankida rahbarlik lavozimida
kamida bir yil ish stajiga ega b
o‘
lish talab etiladi;
- bank qonunchiligi sohasida bilimlarga ega b
o‘
lishlari, shu
jumladan Markaziy bankning me’yoriy hujjatlarini bilishlari;
- respublikada belgilangan buxgalteriya hisobi hamda umumqabul
qilingan buxgalteriya hisobi va audit xalqaro standartlari qoidalarini
q
o‘
llash b
o‘
yicha bilimlarga ega b
o‘
lishlari, shuningdek
‚
xalqaro
standartlardagi
o‘
zgarishlarga muvofiq maxsus kurslarda muntazam
o‘
qishni
o‘
tkazishlari.
Bank Kengashi va Auditorlik q
o‘
mitasi bosh auditor bilan
birgalikda Audit xizmatining har bir xodimi kasbiy mahoratini uning
axborot tanlash, tekshiruvlar
o‘
tkazish, xulosalarni baholash va
tayyorlash jarayonidagi kasbiy mahorati darajasini e’tiborga olib,
baholab borishlari lozim. Shu munosabat bilan moliya sektori
rivojlanishi natijasida bank faoliyati murakkablashib borayotganini
hamda Audit xizmati bajarishi lozim b
o‘
lgan vazifalar ortib borayotgani
hisobga olinishi lozim.
Audit xizmati xodimlarining kasbiy k
o‘
nikmalari ularni muntazam
va uzluksiz
o‘
qitib borish orqali oshirilishi lozim. Audit xizmati
xodimlari tegishli banklardan bank sohasini kompyuterlashtirish
sharoitida audit
o‘
tkazish b
o‘
yicha zaruriy bilim va malakaga ega
b
o‘
lishlarida yordam olish imkoniyatiga ega b
o‘
lishlari lozim.
Ichki audit bank Kengashi tomonidan tasdiqlangan Auditorlik
tekshiruvi rejasiga muvofiq
o‘
tkaziladi. Auditorlik tekshiruvi rejasi
asosida batafsil auditorlik dasturi tayyorlanadi. Auditorlik tekshiruvi
rejasini ishlab chiqish uchun javobgarlik Auditorlik q
o‘
mitasiga,
auditorlik dasturini ishlab chiqish va bajarish uchun javobgarlik esa
bankning Bosh auditoriga yuklatiladi.
38
Audit xizmati ishining samaradorligi va monandligini ta’minlash
maqsadida auditorlik tekshiruvi rejasi bank Kengashi tomonidan bir
yilda kamida bir marta tegishli yilning 1 yanvariga qadar qayta k
o‘
rib
chiqilishi va tasdiqlanishi lozim.
Auditorlik dasturi auditorlik tekshiruvi maqsadini aniq belgilashi
va izohlab berishi, shuningdek
‚
batafsil ish rejasi, auditorlik tekshiruvini
o‘
tkazish grafigi hamda k
o‘
rilayotgan har bir soha uchun zaruriy tartiblar
izohini
o‘
z ichiga olishi lozim.
Dastur qamrov doirasi auditorlik maqsadlariga erishish uchun
yetarli b
o‘
lishi lozim. Har bir dastur talab qilinayotgan ishning aniq va
qisqa tarzda izohlab berishi lozim hamda operatsiyalarning xususiyati va
mukammalligiga qarab bir yoki bir nechta b
o‘
limlar faoliyatini qamrab
olishi mumkin. Dasturga kiritilgan tartiblar amalga oshirilayotgan
operatsiyalar yoki boshqa omillar hajmi va murakkabligiga qarab
o‘
zgartirilishi mumkin.
Tijorat banklarida ichki audit bir yilda kamida bir marta
o‘
tkazilishi
lozim.
Ichki auditorlik tekshiruvini
o‘
tkazish davriyligi audit
o‘
tkazish
lozim b
o‘
lgan har bir sohaga bo
g‘
liq b
o‘
lgan tavakkalchilik darajasini
baholashga asoslangan b
o‘
lishi lozim.
Ichki audit hajmi bank ichki nazorat tizimining yetarli b
o‘
lishi va
samaradorligini hamda yuklatilgan majburiyatlarni bajarishdagi ishlar
sifatini tekshirish va baholashni
o‘
z ichiga olishi lozim.
Audit xizmati amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq moliyaviy
hisobotning ishonchliligi va t
o‘g‘
riligini tekshirishi lozim.
Ichki audit tekshiruvini
o‘
tkazish jarayonida bank operatsiyalari va
hisobotlarga sezilarli ta’sir ko‘
rsatishi mumkin b
o‘
lgan qoida, reja, tartib
va qonun hujjatlariga rioya etilishi tekshirilishi, shuningdek
‚
bank
tomonidan ularga amal qilish darajasi aniqlanishi lozim.
Audit xizmati tekshiruv vaqtida kapitalning yetarlilik darajasini
baholash, aktivlarning tasniflanishi, tavakkalchilikni boshqarishni va
likvidlilikni baholash,
o‘
tkazilgan bank operatsiyalarini buxgalteriya
hisobi va moliyaviy hisobotda
o‘
z vaqtida, t
o‘
liq va aniq aks ettirilishini
baholash kabi savollarga javob berishi lozim.
39
Audit xizmati aktivlarning saqlash usullarini va zarurat
tu
g‘
ilganda ularning mavjudligini tekshirishi lozim.
Ma’lumki amaliyotd
a ichki audit xizmatining pirovard faoliyati
faqat amalga oshirilgan tekshiruvlar soni, aniqlangan noqonuniy
t
o‘
lovlar va talon-taroj qilingan mabla
g‘
larning qiymatiga k
o‘
ra
baholanmoqda. Shuningdek, tekshiruvlarni
o‘
tkazish muddatlari va
aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish borasida olib borilgan chora-
tadbirlarning qay darajada bajarilayotganligi haqidagi masalalariga ham
yetarli
cha e’tibor berilmayapti.
Ushbularni bartaraf etish maqsadida, ichki audit faoliyati sifati va
samaradorligini baholashning uch bosqichidan iborat tizimini yaratish
zarur:
Birinchi bosqichda auditni rejalashtirish darajasi, tekshiruvni olib
borish sifati va tekshirishning belgilangan muddatlariga rioya qilish
nazorat qilinadi.
Ikkinchi bosqich
–
b
o‘
linmalarning muayyan davrdagi faoliyati,
ish rejasining bajarilishi darajasi, uni rejalashtirish,
o‘
tkazish va ichki
auditorning bilim saviyasi attestatsiyasi natijalariga k
o‘
ra baholanadi.
Uchinichi bosqichda umuman ichki audit xizmati sifati va
samaradorligining umumiy k
o‘
rsatkichi quyidagi
o‘
rta geometrik
formula asosida hisoblanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |