Haydar muhamedaliyev ssenariynavislik

Voqealar  rivoji 
—  tugun  b o lib   qolgan  m uam m olarning  hal  boMishi 
yo‘lidagi xatti-harakat va kur&shlar, bu voqealaming rivojidir.  Konfliktlarning 
yechimi  ham  voqealarning rivojiga bog‘!iq.
Sujet  bo'yicha lurli  holatda turgan qaram a-qarshi  kuchlarningg‘oyaviy 
jihatdan  «jangi»  voqea  rivojiga  asosiy  m anba  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Sujet 
to lq in id a  tom onlarning  maqsad va  nuqtayi  nazarlarida  yuz  bergan jiddiy 
o lzgarishlarning  qalqib  ko‘tarilishi,  h ar  bir  tom onning  asl  qiyofalarini 
nam oyon  qiladi.  S hunday  holat  tasvir  qilinadiki,  konfliktning  sabablari 
ochilib,  xarakterlarning  esa  yangi  qirralari  yuz  ko‘rsatadi.  Sujetdagi  tub 
burilish oqim ga qarshi  bosh ko‘tarib,  zid  turgan g'oyalarga tik borishga  olib 
keladi. Voqealar rivoji  kurash tarixi va  m antig'ini gavdalantiradi.  Shu bilan 
birvaqtda,  sujet va xarakterlarning uzviy bogliqligi voqea rivojiga olib  keladi. 
Yaxlit  asar  sujeti  film da  badiiy  burilishni  talab  qiladi.  Ijtimoiy-tarixiy 
kolliziyalarni  aks ettirish  bosh  maqsadni,  ya’ni  voqea  rivojini  ta’minlaydi. 
Shunda  sujet  barcha  kom ponentlarni  qam rab  olib,  kulminatsiyaga  olib 
keladi.  Bunda voqea rivojini kengaytirib, pereonajlaming aniq munosabatlarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kuchaytirib-kulminatsiyaga olib kelgan voqea rivojida rnuallifning personajlarga 
munosabati, tomoshabinga beradigan g'oyasi shakllanadi. Tomoshabin  muallif 
ko'zlagan  maqsadini  ijobiy  hal  b o lish in i  kutib,  intilib  o ‘tiradi.  Shuning 
uchun voqea  keskin  rivojlanib,  barcha film qiziqarli boMadi.
Masalan, biz yuqorida «Alisher Navoiy» ssenariysidagi tashlangan tugun, 
y a’ni  S ulton  tashkil  qilgan  shahzo d alarn in g   nayza  san ch ish   niashqi 
musobaqasida ham m a nayzalar yog'ochdan yasalgan  uchi  to ‘m toq bolgani 
holda, shahzoda Yodgorningshahzoda  Husaynga nayzaning uchiga haqiqiy 
p o la t tig‘ini qadab o'ldirishni  niyat qilib,  harakat qilganligini  ko‘rgan edik. 
Sultonga  o'rindiq  yasab  bergan  tosh  yo’nar  usta  Jaloliddin  buni  ko‘rib 
qolib,  Husaynning do'sti Alisherga aytadi.  Husaynga Y odgor haqiqiy nayzani 
sanchayotganda,  Alisher  qilich  urib,  nayzani  kesib  yuboradi.  Shu  bilan 
Husayn omon qoladi.  Endi Yodgoming yuragida Husayn va Alishetga nisbatan 
alam , o ‘ch  paydo bo‘ladi. Ana shu yerda tugun -   konflikt tu g ‘i)adi.  Endi bu 
yog‘i  sujetning m uhim elem entlaridan biri -  voqeaning  rivojiga bog'liq.
Alisher.  Husayn,  sizni  Xudo  bir asradi.  Bu  po'lat  tig‘ni  Yodgor nayzaga 
o‘rnatayotganini odamlar orasidan sangtarosh ko'rib qolibdi.  Mana, o ‘sha tig4.
(Po'lat tig'ni  Husaynga uzatadi).
H usayn  (nayzani olib,  k o 'z d an   kechirib).  R ahm at, A lisher,  siz  haqsiz. 
Xavf-xatarlar bizga ergashib yuribdi.
Alisher.  Eslatib qo'yay. Jasoratlar uchun vaqtim iz  yetarli.
Husayn.  Ha, men o'zim ni hinioya qilishim kerak...  lekin  m en  maqsadni 
ko'rmayapman.
Alisher.  Men sizni oldingizga yoritgich olib kelam an.
Husayn.  U qay yo‘lni yoritgay?
Alisher.  Adolat yo lin i.
H usayn.  U n da  biz  sangtaroshni  topib,  m inn atd o rch ilik   bildirishimiz 
kerak.
Jaloliddinning ovozi.  M eni  izlash shart emas.
Husayn va Alisher orqaga  o'girilib,  ovoz kelgan  tarafga  qarashadi.  Ular 
orqadan kelayotgan Jaloliddinni  ko'rishadi.
Jaloliddin.  Men  Sultonga  o ‘rindiq  yasadim.  0 ‘yin  tugadi.  M en  uyga 
ketyapm an  ham m a qatori.
Alisher.  Ismingiz  nedir, usla?
Jaloliddin. Jaloliddin.  M azniuni adolatli,  degani.
Alisher.  D o'stim ning hayoti  uchun  men sizdan  qarzd ornian.
Jaloliddin.  Biz  shunday  m usobaqalarni  halol  o 'tis h in i  istaymiz.  Siz 
m endan  hech  narsa qarz  emassiz.
Husavn.  Demak, usta, mening umrim hech narsa em as ekan-da?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---