|
partish tarjima qilinardi.
Endilikda «Mustaqillik», «N avro‘z» kabi teatrlashtirilgan katta bayram
tomoshalari ssenarylarining mualliflari o ‘zbek tilida yozishm oqda. Natijada
asarlarda milliy ruh, milliy kayfiyat, milliy g‘oya ufurib curadi, barchaga
birday va bayramona quvonch baxsh etadi.
Endi ssenariy yozishning o‘ziga xosligi nimada ekanligiga to‘xtalib o ‘tamiz.
Ssenariy uchun kinodram atu rgd a Alloh to m o n id a n berilgan iste’dod
b o ‘lishi kerak. Aks h o ld a ijod h am , o rig in al s s e n a riy ham yozib
bolm aydi. Yozganda ham tom oshabinni hayratlantira olm aydi. K o'pincha
yozuvchilik salohiyati y o ‘q rejissy o rlar o ‘zlari sse n a riy y o zib , o ‘zlari
ekranga olib chiqishadi. Bu h am k o ‘ngildagidek e k ra n asari boMmaydi.
0 ‘zbek teatri tarixida ham ju d a k o ‘p m ashhur rejissy orlar o ‘zlari pyesa
yozib, o 'z la ri sah n a lash tirg an lar. Lekin u la m in g b iro n ta si d ra m a tu rg
sifatida e ’tiro f etilmagan.
M ashhur rus ssenariynavisi E.Gabrilovich o 'zinin g «K ino va adabiyot»
kitobchasida shunday deydi: «Ssenariynavis hamon soyada qolib kelmoqda.
U haqidagapirishsa ham, bee’tiborgapirishadi. G o ‘yoki film muallifi faqat
rejissyorday». Bu holat o ‘zbek ssenariynavisligida ham yaqqol ko ‘rinadi.
Dram alurgiyada biroz boshqacharoq. D ram aturglar asar muallifi sifatida
hurm at bilan tilga olinib, keyin sahnalashtiruvchi rejissyorlar va rassom lar
www.ziyouz.com kutubxonasi
tilga olin ad i. Ssenariy film ning asosini tashkil qilar ekan, afisha va
reklam alarda birinchi ssenariy m uallifi, so'ngra rejissyorlar, operatorlar
tilga olinishi kerak. Shunda biz ssenariynavisning mualliflik huquqini
o 'rn ig a q o 'y g a n bo‘lamiz va uning ijodiy mavqeyini ko‘targan boMamiz.
Biz kino, televideniye va estrada ssenariynavisiligini tan olishim iz zarur.
0 ‘ylaym anki, bizning tajriba bilan dunyo televideniyesi, kino san’atkorlari
qiziqib keladi, deb». Shunday qilib, adabiy ssenariy bir vaqtning o'zida
adabiy asardir. Shu bilan birqatorda, kinosan'atining ham asari hisoblanadi.
Kino asar sifatida rejissyorning ish obyektidir (lekin adabiy ta ’m irchi
em as). Bu sh u n d a y ishning fik rla r u y g ‘u n lash u v i, rejissyor bilan
ssenariynavisning, ya’ni ikki teng huquqli ijodkorning ijodiy m as’uliyatlari
birlashuvidir.
Rejissyor qancha bilimdon bo‘lmasin, kinodramaturg yozuvchisiz baribir
ojizdir. S h u n in g kabi kinodram aturg-ssenariynavis q anchalik buyuk
bo‘lm asin, rejissyorsiz uning ijod m uhsuli ekran yuzini ko‘ra olmaydi.
Buning u c h u n ikki ham fikr inson, y a’ni yaxshi ssenariynavis bilan
rejissyor birgalikda harakat qilsa, risoladagi kino asari va teleseriallaryuzaga
keladi.
Ssenariynavis o ‘z xalqining o ‘tm ishi va bugunini ekranda haqqoniy
yoritib, kelajakka uzatuvchi vositachidir. Chunki hayotda uchragan hodisalar
haqidagi m ushohada va m ulohazalari, ya’ni hayotning inson aqlini o ‘ziga
jalb etgan boy m azmuni unga bugun va kelajak uchun ulug1 hayotiy maktab
vazifasini o ‘taydi.
Inson o ‘zini ifoda etishi, ya’ni o*z dardini izhor qilishning natijasi
oMaroq, adabiyotningdalili sifatida bizgajuda qadim zamonlardan birbayt
yetibkelgan. (Gegel xuddi shunday dalil sifatida o'shabaytga ishoraqiladi).
Sparta aholisi o ‘z vatanini bosqinchilardan him oya etar ekan, Ferm onil
atrofidafojeali b irjan g bo‘lib o ‘tadi. U c h y u z n iin g eroniyga qarshi faqat
to ‘rt m ing spartakli yunon jang qiladi va g kalabaga o ‘z hissasini q o ‘shadi.
Tarixchi G e ro d o t zam ondoshlari va kelajak avlodlar uchun o ‘sha joydagi
toshga quyidagi bay tlaro 'y ib yozilgan.
«Spartaga kelgan sayyoh xalqqa yo ‘Hagan xabar,
Bizlar bunda vatanni deb tuproq bo ‘Idik sarbasar».
S hunday qilib, adabiyotning qadim dunyodan bizga yetib kelgan nodir
nam unalardan biri insonlar hayotidagi fojeali bir voqeaga bag‘ishlagan,
o ‘sha fojea munosabati bilan maydonga kelgandir.
S senariynavis asari ham kelajak avlodlarga shu bir bayt kabi tarixiy,
badiiy film b o lib qolm og'i shart.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
