Haydar muhamedaliyev ssenariynavislik



Download 3,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/18
Sana13.01.2022
Hajmi3,77 Mb.
#354519
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
Ssenariynavislik mahorati (H.Muhamedaliyev)

tarjimon  H.M.).
M ana shu  ekspozitsiya fllmning  m ag‘zini  tashkil  qiladi.  Bu ssen ariyd a 
ekspozitsiyada m uallifozginadiktorovozidan,  lekin asosan qahram onlarning 
dialog  shaklidan  foydalangan.  Bu  ekspozitsiya  voqea  o ‘rnini,  s h a ro itin i, 
kelajakdagi  niyatlarini va qiladigan  ishlarini, orzu-um idlarini  izhor qiladi. 
M asalan,  «Yodgorning  tushiga  hokim iyatni  egallash  kirayotgandir»  yoki 
«Tem uriyzodalaruning  merosini  h a rto m o n g a  tortib xomtalash qilm oqda», 
«Kim harakat  qilsa,  o ‘sha qudratli»,  «Alisher qarang. C hum olilarni sham o l 
uchirib ketayotgan  bo‘lsa  ham,  shoxlarga o'rm alab  ketishyapti» kabi.
Film  davom ida  Yodgor  ham   T em uriyzod alar  singari  taxtni  egallash 
uchun kurashadi va yengiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


«Kim   harakat qilsa o ‘sha qudratli  boladi»,  degan  hikm atda taxt uchun 
kurashish  kerak,  degan  falsafa  yotadi va bu  borada  H usayn  Boyqaroning 
A lisher Navoiy bilan aq l-id ro k  borasida kurashishi  natijasida 40 yil  davlat 
tepasida turadi. Chumolilarning harakatini bir saboq sifatida o ‘zlariga singdirib 
olishadi.
Navoiy va  Husayn  Bayqaro  munosabatlari  qahram onlarning xarakter- 
larini ochib berishiga  h am   xizm at  qiladi.  Asosiy voqealar boshlanguniga 
q a d a r,  vaziyat  h aq id a  m a ’lu m o t  ham   b eradi.  S h u   b ilan   b ir  q ato rd a , 
to m o sh ab in la rn i  asosiy  voqealarga  tayyorlab  boradi.
Ekspozitsiya xabarlarini  berishdan  maqsad,  qahram onlarning  m a’lum 
darajada ichki olamlariga  sayohat qilishdan tashqari, vaziyat haqida xabardor 
qilish.  Ekspozitsiya-fllmni tom oshabinlarto'g‘ri anglashi uchun yo'llanmalik 
vazifasini bajarib keladi. Ekspozitsiya har doim oldinda kelavermasligi munikin. 
«Alisher Navoiy»da oldinda berilgani uchun uni to ‘g‘ri ekspozitsiya, deyniiz.
Asarlardagi voqealaidan  kelib chiqib, ekspozitsiyalar turli  xarakterga ega 
b o ‘ladi.  A gar  ek sp o z itsiy a  tu gun  tugallan g an d an   keyin  kclsa,  uni 
kechiktirilgan ekspozitsiyalar deymiz. Shunday asarlar ham   mavjud, ularda 
sujet yechim dan keyin,  qahram on  haqida berilgan m a’lumot sifatida keladi. 
B unday  ekspozitsiya  tesk ari  ekspozitsiya  deb  hisoblanadi.  Ba'zi  yirik 
ssenariystlar ekspozitsiya vaqtlarini  turli o'rinlarda berishi  m umkin.  Bular 
xarakterlariga ko'ra kechiktirilgan ekspozitsiya deyiladi.
Ekspozitsiya kino asarlarida ko'pincha qisqa va lolnda qilib, asar boshida 
beriladi.
Biz  yuqorida  aytganim izdek,  Farhod  M usajonning «Sensan  sevarim» 
ssenariysida ekspozitsiya to ‘rtinchi  kadrdan  keyin keladi. Xona devoriga har 
xil  rusum dagi  avtom obillarning  rasmlari  ilingan.  Stol  ustida  m ashinalar 
haqida  kataloglar,  kitoblar,  ju rn allar  sochilib  yotibdi.  Aziz  qandaydir 
m ashinaning suratini chizib o ‘tiribdi. Xonaga g‘azabnok  Soraxon  bostirib 
kiradi.  Devordagi  rasm larni  yulib olib,  yirtib tashlaydi.
S oraxon.  H am m a  balo  m ashina jinnisi  ekanligingda!  Dars tayyorlash 
o ‘rniga erta-yu  kech  shu  qurib  ketgur kitoblarga yopishib o'tirasan,  mana, 
oqibati,  yana im tihondan  yiqilib kelding.
Aziz.  Agar  o ‘zim  xohlagan  institutga  kirishga  ruxsat  etganingizda, 
allaqachon o ‘qib yurgan  boMardini.
S oraxon.  Eski gapni  q o ‘zglab,  yaramga tuz sepm a. Otangning boshiga 
tushgan  mashina balosini  bila turib, shu  sohaga kiram an  deysan-a.  Onang 
sh o ‘rlikka  rahm ing  kelm aydim i?
Aziz. Adang avariyaga uchragan, deb avtomobilsozlik  institutiga yaqin 
y o latm aslik   —  g'irt  tentaklik.  Falokat  oyoq  ostida,  deydilar,  kasbning 
bunga nima daxli bor?
www.ziyouz.com kutubxonasi


Soraxon. Mashinadan nariroq yursang, faiokatdan h am  uzoqroq boiasan.
Aziz.  Mening doktorlikka zarracha qiziqishim y o 'q .  M eni  ming qistang, 
baribir  m endan  d o k to r chiqm aydi.
Bunday biroz kechikib kelgan ekspozitsiyadan shu narsa  m a’lum boladiki, 
qahram onning intilishiga to ‘siq boMadigan  o m illarv a un in g kurashi  taqdir 
so‘qmoqlari  bilan,  o ‘z  qat'iyati  bilan  niyatining  am alga  oshishiga erishishi 
ekran tom oshabinlarini yetaklab.  konfliktga olib  kirib ketadi.
Tugun
Tugun  —  konfliktning  ilk  m arotaba  ro‘yobga  chiqishi  va  sujetning 
rivojlana boshlashiga turtki boMadi.  U bevosita ekspozitsiyadan o ‘sib chiqadi. 
Q ahram on  taqdiriga  qiziqish  ortadi.  Personajlarni  kolliziya  m aydoniga 
yetaklaydi.  Z iddiyatlarning kurash  zam inida  hal  qilinishiga  om il  bo‘ladi.
Voqealarning kuchayishi,  p ersonajlaro‘rtasidagi  aloqalarning avj olishi 
asarning butun strukturasiga o ‘zak bo‘lib xizmat  qiladi.  Asarning g‘oyasi va 
m azm unini  aniq  tushunishga  yordam   beradi.  E k ran   tom oshabini  tugun 
nimada  ekanligini tushunolmay qolsa, filmni oxirigacha tushunm ay o‘tiradi. 
Shuning uchun  tugunni ssenariyda aniq va  tushu narii  qilib yozish  kerak.
M ashqiy jan ga  chorlovchi  b o ‘g ‘liq  k arnay   o vo zi  eshitiladi.  A lisher 
0
‘girilib, Yodgor g‘azablanib turganini ko'radi, Y odgor Husayn va Alisherga 
yeb qo ‘ygudek  uzoq tikiladi.
Jomiy  (talabalariga).  Sulton  o'zining  sh ah zo d alari  va  d o ‘stlarining 
epchilliklarini  ko‘rsatish  uchun o ‘yinga chorlam oqda.
Sulton o ‘zining ko‘chm a o ‘rindig‘ini  m usobaqa  m aydoniga  o ‘rnatgan. 
Sulton qoMidagi dastro‘molini silkitib qo‘ydi. Yana jangga chorlovchi cholg'ular 
yangrab ketdi.
Maydonga oq va qora chavandozlar kelishadi.  U lar qurollangan. QoMlarida 
uchi  tum toq  nayzalar.  C havandozlar orasida  H usayn  ham   yaqqol  ko‘zga 
tashlanmoqda.  Husayn dubulg‘ani yuziga tushuradi.  H usaynning oq tulpori 
bezovta.
Yodgor,  qora otga  minib,  Husaynga  qaraydi  va  tezd a  u yoq-bu  yoqqa 
alanglaydi,  qaraydi. Yog'och  nayzaga o ‘tkir poMat  tig kini  olib o 'rnatadi va 
Y odgorning  oti  q o ‘zg ‘aladi.  Tosh  y o 'n u v c h i  q o 'lid a   bolg‘asi  bilan 
tonioshabinlar orasidan ajralib chiqadi.  Bu  usta Jalolid din   edi.
Sulton  o ‘tirgan joyda,  harbiy hakam lar oldida oq   otda turgan Alisherni 
ko'rib, oldiga keldi.  Jaloliddinning Alisherdan  sal  yoshi  kattaroq edi.
Jaloliddin  (Alisherga  Yodgorni  ko'rsatib).  H uv qo ra  otdagi  kurashda 
munofiqlik qilm oqchi.  Uning  nayzasining uchi  o ‘tk ir tig‘li.
3  “   H . M u h a m e d a l i y e v
33
www.ziyouz.com kutubxonasi


Alisher o ‘girilib qaraganicha, Jaloliddin g ‘oyib b o lad i.
Oq va qora otlarda chavandozlar bir-birlariga qarab yugurishib kelishmoqda.
Alisher hayajonda qaraydi.
Husayn Y odgor bilan yuzlashish uchun ot suradi. Yodgor ham  Husaynga 
qarab kela boshlaydi. Chavandozlar maqsadlar bilan yaqinlashishadi.  Ularga 
ko‘ndalang bo'lib Alisher chiqadi.  Ularorasida ozgina masofa qolganda Yodgor 
nayzasini  san ch m o q ch i  bo'ladi.  N ayzaning  p o ‘lat  uclii  yaraqlab  ketadi. 
Husayn o ‘tib  ketadi.  Yodgor endi  Husaynga  nayza sanchib o ldirish   uchun 
tig‘  urayotganda, Alisher qilichi bilan Yodgorning  nayzasini kesib tashlaydi.
Sulton 
(o 'rin d iq d a  o ‘tirgan  holda).  «Alisher,  nim a  uchun  siz  o'yinga 
aralashdingiz?»  M ana shu yerda asarga  tugun tashlanadi.  Bu asartugunining 
yechimi oxirigacha boradi va Jaloliddinning boshi  kesilishi bilan tugaydi.
M uallif tashlagan  tugun o ‘zining dram atizm i bilan  shaxsning  ruhiy va 
g ‘oyaviy  h o la tin i  o ch a d i.  K am chiligini 
ko‘rsatadi.  Bu  tugun  asar 
dram atizm ining  barcha  tarm oqlari  bilan  tutashib,  bir butunligini  tashkil 
qiladi.  Bu  tugun  bir  holatdan  ikkinchi  holatga,  birjo y d an   boshqa joyga 
ko'chishi  ham   m um kin.  Ba’zan  ijtimoiy m asalalar bo'roniga kirib boradi.
X arakterlar harakatini,  personajlarni ishga solishdan tashqari, voqealar 
tizimiga  kuch  baxshida  etadi.  A sarg'oyasini ochishda,  m azm unini  teran 
tushunishga yordani beradi.
V oqealar  rivoji

Download 3,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish