O‗zbekiston respublikasioliy va o‗rta

 
Suhbatlashish etiketi 
 
Etiket bo‗yicha  muomala  qilishni bilish  –  avvalambor  suhbatni  olib bora olish 
qobiliyatidir.  Bu  yerda  ham  umumqabul  qilingan  qoidalar  mavjud.  Suhbatlashish 
muomala  madaniyatini  shakllantirishning  muhim    vositalaridan  biri  sanaladi.  Har 
qanday suhbat avvalo ma‘lumotlar almanishuvidir.  Suhbatlashish orqali insonlar bir-
birlari bilan muloqotga kirishadilar, bir-birlari haqida ma‘lumotga ega bo‗ladilar, bir-

---

40 
 
birlarini  tushunib  boradilar,  shu  bilan  birga    muomala  madaniyatlaridagi  ayrim 
bo‗shliqlarni  to‗ldiradilar.  Suhbatdoshni  gapini  bo‗lmasdan  uni  oxirigacha  tinglay 
olish  muhim  xususiyat  kasb  etadi.  Zero,  diqqat  va  sabr-toqat  bilan  eshita  olish 
qobiliyati  suhbatdoshga  nisbatan  hamdardlik,  layoqatlilik,  xayrixohlikni  ko‗rsatadi. 
Lekin bu qobiliyat faqatgina tug‗ma xususiyat kasb etmaydi – har bir inson uni o‗zida 
hamda  farzandlarining  tarbiyasida  mujassam  etib,  takomillashtirish  mumkin.  Bunda 
axloqiy tarbiya – axloqiy me‘yorlar katta ahamiyat kasb etadi.
 
Suhbat olib borish mahoratini o‗rganish mumkin, buning uchun qadimgi notiqlar 
kabi  sizga  zarur  bo‗lgan  bilimlarni  egallash  lozim.  Ammo  bu  degani  do‗stona 
uchrashuvlarni  notiqlik  san‘ati  bo‗yicha  musobaqaga  aylantirish  shart  emas.  Barcha 
holat  va  narsalarga  yuzaki  qaraydigan  jamiyatga  bir  oz  hazil  va  yengillik  bilan 
ishonchli so‗zlash – bu iste‘dodli odamlar ham tan beradigan qobiliyatdir. Har kimga 
ham  aqlli  gaplarni  osonlik  bilan  yetkazish  qobiliyati  berilmaydi.  Suhbat  san‘atida 
sergaplikka  yo‗l  qo‗ymay  mashq  qilish  lozim,  hamsuhbat  ruhiyatini  hisobga  olish 
kerak  va  bu  yetarli  darajadagi  tajribani  talab  qiladigan  faoliyatdir.  Avvalambor  biz 
o‗zimizning  «men»  lashimizdan  qochishimiz  lozim.  O‗z  shaxsiyligini  berkitib, 
o‗zgalarning  qiziqishiga  e‘tibor  bermoq  –  bu  har  bir  suhbatning  asosiy  afzalligidir. 
Yaxshi  ohang  suhbatdoshiga  ko‗ngilsiz  yoki  uni  tushkunlikka  tushiradigan 
suhbatlardan qochishni talab qiladi. Jamoatga yoqish uchun suhbatdoshingizga yaqin 
bo‗lgan  va  uni  ko‗proq  qiziqtiradigan  suhbat  mavzularini  tanlashingiz  lozim. 
Jamiyatning  yoqimsiz  a‘zolariga  doimo  hamma  narsadan  noliyveradigan  va  ayb 
qidiraveradigan  odamlar  kiradi.  Ammo,  muloqot  qilish  me‘yori  va  tajribasiga  ega 
haqiqiy tarbiyali inson hamisha o‗z talabalari darajasida kamtarin, mulohazalarida esa 
notakabbur  va  bag‗ri  kengdir.  Agar  jamoat  sizga  notanish  bo‗lsa,  suhbatda  mavjud 
odamlar  borasida  gaplashmagingiz  ma‘qul,  avval  ularning  o‗zaro  munosabatlarini 
kuzatib, shu asosda biron bir narsa deyish mumkin.  
So‗z bu o‗zingizga qarshi qurolga aylanuvchi kuchdir. Yaqin kishini ayblashdan 
oldin,  o‗ylab  ko‗rgan  ma‘qul.  Hasadgo‗ylik  eng  yomon  illat.  U  barcha  axloqiy 
xususiyatlarni  yo‗qqa  chiqaradi.  Mardlik  yoki  ochiqlik  bahonasida  ko‗rolmaslik 
hissini ochiqchasiga ko‗rsatishni odat qilgan kishiga bo‗lgan munosabat hech qachon 
ijobiy o‗zgarish kasb etmaydi. Bu faqat munosabatlarni yomonlashishiga olib keladi. 
Bundan  hech  kim  yaxshi  natijaga  erishmaydi.  Atrofdagilar  uchun  notanish  bo‗lgan 
tilda biror bir odam bilan suhbatlashish madaniyatsizlikdir.  
Suhbatdagi  har  bir  so‗z  suhbatdosh  uchun  aniq  va  tushunarli bo‗lmog‗i  lozim. 
Agar  sizning  nutqingizni  tinglayotgan  odam  biror-bir  so‗zni  qaytarish  uchun 
gapingizni bo‗lsa, tez orada suhbatdosh sizga bo‗lgan qiziqishini yo‗qotadi, deganini 
anglatadi.  Bunda  nutq  o‗ta  baland  ohangda  bo‗lmasligi  lozim,  aks  holda  o‗zni 
noqulay  ahvolga  solib  qo‗yish  mumkin.  Sizning suhbatingizga  uchinchi suhbatdosh 
qo‗shilsa-yu,  mavzu  esa  o‗ta  nozik  xususiyat  kasb  etsa,  o‗zingizni  iltifotli  va 

---

41 
 
xushmuomali jihatdan ko‗rsatganingiz ma‘qul. Jamoatda barcha narsalar haqida gap 
ketadi, savollar chuqurlashib ketilmaydi, bir narsani har taraflama ko‗rib chiqilmaydi, 
balki  qisqacha  mulohaza  yuritiladi,  ammo  yuzaki  emas.  Boshqalar  bilan  gaplashish 
istagi borligini yoki suhbat zerikali ekanligini ko‗rsatmaaslik, suhbat chog‗ida atrofga 
alanglab, qo‗lga tushgan biron narsani o‗ynab, yoki soatga qarayverish suhbatdoshni 
jig‗iybiron qilib qo‗yish mumkin.  
Suhbat  chog‗ida  o‗zini  ko‗klarga  ko‗tarib,  o‗z  faoliyati,  izlanishlari,  mulki  o‗z 
tanishlari doirasi bilan yoki kimnidir ismini ro‗kach qilish bilan maqtanish va yaxshi 
emas – bunday tushunchalar suhbatdosh aqlini qanchalik tor ekanligi haqida guvohlik 
beradi. Munozara qilinayotgan muammolar doirasi keng bo‗lishi mumkin, biroq nima 
bo‗lganda  ham  o‗zingizni  ishonchli  his  qiladigan,  o‗zingizga  mos  bo‗lgan 
mavzularda suhbat olib borishingiz maqsadga muvofiqdir. 
 Suhbatdoshni  sog‗liqdan  nolish  bilan  ob

havo  haqidagi  so‗zlar  bilan 
charchatish ham etiketga to‗gri kelmaydi. Suhbat haqiqatan ham qiziqarliroq bo‗lish 
uchun  barcha  qobiliyat  va  imkoniyatlarni  yordamga  chaqirish  lozim.  Shu  jihatdan 
ham suhbatlashish etiketi bir necha qoidalarni taqozo etadi: 

 
Suhbatdoshingizga  og‗ir  botadigan,  xafa  qiladigan,    noqulay  vaziyatga  solib 
qo‗yadigan,  gapirishni  xohlamaydigan  mavzu  bo‗yicha  suhbatlashish  vaziyatni 
og‗irlashtiradi. 

 
Suhbatdoshingizga  o‗zingizga  ta‘rif-tavsif  berishdan,  o‗z  muammo  va 
yutuqlar haqidagi ma‘lumotlarga e‘tiborni kuchaytirishdan qochish, suhbat chog‗ida 
o‗z  ―men‖  ini  markaziy  joyga  qo‗ymaslik  lozim.  Bunda  axloqning  kamtarinlik  va 
bosiqlik me‘yorlari qo‗l keladi.  

 
O‗z  fikrini  uqtirishdan  avval,  noqulay  vaziyatga  tushib  qolmaslik  uchun 
suhbatdoshning ijtimoiy kelib chiqishi, shaxs sifatida, aytilayotgan masala yuzasidan 
qanday ma‘lumotga ega ekanligini bilib olgan yaxshi. 

 
Suhbatdosh hurmat qilishga, hatto uni fikrini noto‗g‗ri deb hisoblaganda ham 
oxirigicha eshitish bilan shaxsning so‗z erkinligini ta‘minlashga intilish lozim.  

 
Boshqa  insonlarini  g‗iybat  qilishdan,  ularning  shaxsiy  hayoti,  muammosi 
haqida suhbat qurish ham odobsizlik sanaladi. 

 
Har  qanday  suhbat  birinchi  navbatda  ma‘lumotlar  almanishuvidir.  Suhbat 
jamoat joylarida yoki ko‗chada bo‗lsa, boshqalarni o‗ziga jalb qilmagan holda, ovoz 
past  ohangda  gaplashish  lozim.  Tez  yoki  haddan  tashqari  cho‗zilib  gapirish  ham 
ma‘lumotni o‗zlashtirishga xalaqit beradi.  

 
Kam  muomala  qilinadigan,  yaxshi  tanimaydigan  insonlar  bilan    muloqotda 
bo‗lishda  barchaga  tushunarli  yengil  mavzu  tanlanib  olinadi.  M: