39
deb faqat oilada yoki yaqin munosabatlarda murojaat qilish mumkin.
«Amaki»,
«xola», «tog„a», «opoqi», «kelinoyi»
va boshqa qarindoshlar o‗rtasida shevadan kelib
chiqqan holda murojaat qilish mumkin
. «Yaxshi yigit»
yoki
«yaxshi qiz»
degan
so‗zlar yoshlarga qarata qo‗llaniladi. Jamoat joylarida kasbi kor daraja hamda yoshga
qarab shofyor, doktor, o‗quvchilar,talabalar, yo‗lovchilar, qizlar, yigitlar, bolalar kabi
nomlarni ishlatish mumkin. Intim, ya‘ni yaqin munosabatlarda «azizim, jonim,
begim, oyim, yulduzim» kabi murojaatlarni uchratamiz. Egasiz murojaatlar
munosabatda –
“Kechirasiz falonchi ko„cha qayerda?”, “Aytib berolmaysizmi soat
necha bo„ldi?”, “Ruxsat bersangiz kirsam”
va boshqalar.
Intim murojaatlarda
shaxsga nisbatan chiroyli, yoqimli, erkalash ma‘nosidagi
so‗zlardan foydalangan holda murojaat etiladi: ―Azizim‖, ―Mehribonim‖, ―Jonim‖,
―Begim‖ kabi so‗zlardan o‗rinda va samarali foydalanish zarur. Murojaatning bu turi
insonning didli va farosatli ekanligini ham belgilaydi. Biroq ushbu so‗zlarni bemavrid
ishlatish insonni bachkanalikka olib keladi. Ayniqsa, «jonim‖ so‗zini barchaga
nisbatan ishlatish aslo mumkin emas, bu so‗z faqatgina nikohdan o‗tgan, hayotini bir-
biri bilan bog‗lagan kimsalarga nisbatan ishlatilsa maqsadga muvofiq.
Nomsiz murojaatlarda
shaxsni kim ekanligini yaqindan bilish katta ahamiyatga
ega emas. Bunday murojaat qisqa mazmunda bo‗lib, biror noma‘lum ob‘yekt yoki
sub‘yektni aniqlash, u haqda muayyan ma‘lumot olish uchun qo‗llaniladi. Masalan,
―Kechirasiz, Olmazor ko‗chasini ko‗rsatib yuborsangiz?‖ ―Hurmatli yo‗lovchilar yo‘l
haqini o‗z vaqtida to‗lashni unutmang‖ ―Doktor bolamni ko‗rib qo‗ysangiz, issig‗i
tushmayapti ―singari murojaatlarda shaxsning aniq ismi ko‗rsatilmasada, u haqdagi
ma‘lumotlar va aytiladigan fikrlar tushunarli bo‗ladi.
Aslini olganda, O‗zbekistonda murojaatning aniq bir shakli yo‗q. Ko‗p
holatlarda har bir joyning o‗zidan kelib chiqib, shevaga hamda urf-odatga asoslangan
holda murojaat qilinadi.
Yangi tanishgan odam bilan munosabatda tushunmovchilikdan saqlanish uchun
tashrifnoma juda qulaydir. Chet mamlakatlarda tashrifnoma juda keng qo‗llaniladi.
Ularning raqamlari hamda o‗lchamlari qat‘iy qoida bilan cheklanmagan. Inson o‗z
tashrifnomasini tutqazar ekan, kelajakda shaxsiy hamda ish bilan bog‗liq aloqani
qo‗llab-quvvatlayotganini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: